Faiz oranı swaplerin tarihi gelişiimi

Finans dünyasında ilk faiz oranı swapleri 1980li yılların başında yazıldı ve satışa hazır hale getirildi. Faiz oranı swaplerinin ilk örneği 1982 yılında Sallie Mae orta vadeli sabit faizli borcu faizini 3 aylık dalgalı faiz oranı ödemesine endeksli hazine bonosuna swaplediğinde gerçekleşti. Yine 1982 yılı içerisinde, 7 yıl vadeli 300 milyon dolarlık Deutsche Bank Bonosu USD Liboruna swap yapıldı. Faiz oranları türevleri diğer türev ürünlerle birlikte değerlendirildiğinde en geniş kategorilerin başında gelmektedir. 2003 yılı sonu itibari ile dünya genelinde toplam OTC tezgahüstü piyasaların %72’sini tek başına oluşturmaktadır ve bu oranın %78’ini faiz oranı swapleri tek başına doldurmaktadır. Faiz oranı swaplerinde %72 ile başı çeken vanilya swaplerinin yanında aynı zamanda caps, collars, floors ve swaptations gibi diğer çeşitli çoklu nakit akım enstürmanlarıda mevcuttur.

Faiz Oranı Swapları

Swap 1970’li yıllarda faiz oranlarının serbest bırakılması sonucu maruz kalınan faiz ve kur risklerine karşı geliştirilmiş dayanak iki varlık üzerine kuralan türev piyasa sözleşmesidir. Standard bir swap sözleşmesinde farklı karakterlere sahip iki adet birbirinden farklı faiz getirisine sahip sözleşmenin faizlerinin birbirleri ile değiştirilmesi gerekmektedir.1 Faiz oranı swapında taraflardan biri sabit faizle diğeri değişken faizle borçlanır ve daha sonra faiz ödemelerini birbiriyle değiştirirler. Faiz swapı işleminde ana para hiçbir şekilde el değiştirmez. Faiz oranı swapleri ile döviz kuru swapleri sabit bir döviz yükümlülüğünü değişken faizli bir döviz yükümlülüğüne dönüştürmek için birleştirilebilir.

Yukarda adı geçen iki tarafın vadeleri birbirine yakın ve aynı miktarda borcu olması ve faiz ödeme yükümlülüklerini aracı bir banka vasıtasıyla değiştirmesi şeklinde gerçekleşmektedir.

Yine başka bir tanımlama ile faiz swapı; varsayılan belli bir anapara üzerinden ödenecek olan farklı koşullara tanımlanmış faizlerin takas edilmesidir. Sıklıkla karşılaşılan takas türü sabit faizle dalgalı faizin takas edilmesidir. Anaparanın ne vadede nede el değiştirmesi sözkonusu değildir. Taraflar sadece birbirlerinin faiz yükümlülüklerini değiştirmek üzere anlaşırlar veya nakdi mutabakat yaparlar.

Genel anlamda faiz oranı swapleri sabit oranlı bir borcu değişken oranlı bir borca çevirmek için üretilmiştirler. Buna ilave olarak faiz oranı arbitrajı, çeşitli seviyelerdeki oranların hedge edilmesi ve sınırlandırılması, borçlanma araçlarının çeşitlendirilmesi veya varlık/liyakat eşleştirmesi amaçlarıyla düzenlenebilir.

Faiz oranı swaplerinin doğmasının ana nedeni piyasadaki tarafların farklı faiz beklenti ve endişelerinin bulunmasıdır. Eğer taraflardan birisinin elinde yüksek faiz oranlı bir borç var ise ve piyasada faizlerin düşeceğini ön görüyorsa swap piyasasında sabit faizli borcunu değişken faize dönüştürmeyi ister ve aracı banka vasıtasıyla sorgulama yaptırır. Karşıt durumdaki taraf ise elindeki değişken faizli bir kontratı piyasada faizlerin yukarı yönlü seyredeceğini düşünerek borcunu mevcut faiz oranlarından sabitleyip kredinin maliyetinin artmasını durdurmak ister. Aynı şekilde aracı kuruma durumu bildirir. Aracı bankadaki temsilci tarafların kontratlarını bir araya getirir ve swap sözleşmesi dogmuş olur.

Faiz swaplerinin temel faydası tarafların borçlanma maliyetlerindeki belirsizlikleri ortadan kaldırmak ve avantaj sağlamaktır. Bununla birlikte faiz swapları sadece maliyeti sabitlemek veya düşürmenin ötesinde, borçların yeniden yapılandırılmasını ve piyasadan direkt sabit faizle borçlanma olanagının olmadığı bir tarafın sabit faizle borçlanmasını sağlamaktadır

Anaparaların eldeğiştirmediği swap sözleşmesinde yalnızca faiz ödemeleri el değiştirmektedir. Yani bulunan bir fon kaynağından sağlanan kredilerin faizleri değiştirilmektedir. İşlemin özünü kredibilite belirlemektedir. Yüksek kredibiliteye sahip taraf şüphesiz bu özelliğinden dolayı prim elde ederken, düşük kredibiliteye sahip taraf hem borçlanma imkanı sağlar hemde karşı tarafın elde ettiği nispeten daha ucuz kredinin faizini ödeyerek fayda sağlamış olmaktadır.

Standard faiz swaplerinin yanında standard olmayan faiz swap sözleşmerinede sık olmasada rastlamak mümkündür. Bu swaplar genel manadaki swaplerin özelliklerini taşımazlar. Belli ve dönemsel ihtiyaçların giderilmesi için düzenlenmiştir.

Standard olmayan faiz swap türlerine örnek olarak:

    Azalan (amortising)

    Artan(Accreting)

    Değişken( Rollercoaster)

    Baz(Basis)

    İleri Vadeli (Forward Start)

gösterilebilir.

Modern finans dünyasında ortaya çıkan ve henüz çeyrek asırlık bir mazisi olan swapler, swapler özelinde faiz oranı yerli ve yabancı kaynaklar taranarak incelenmiş. Ülkelerin, kamu kurumlar ve özel sektör kuruluşlarının maruz kaldıkları ve kalacakları faiz oranı risklerini swaplerle hedge edip sürdürülebilirlik ve finansal istikrarlarını sağlayabilecekleri tespit edilmiştir.

Swapler ülkemizde henüz ve gelişmekte olan para ve sermaye piyasalarında çok yeterli kullanılmamaktadır. Swaplerin kullanımı için kurumlar bilgilendirilip, swap kontratların maliyetleri aşağı çekilerek yaygınlaştırılabilir.