İnsanlar neden yalan söyler?

Eğer birine bir yalan söylerseniz, o yalanı bir yere not edin. Hiç olmazsa ileride aynı konu açıldığında yine aynı yalanı söylersiniz. Böylelikle yalanınız ortaya çıkmaz. Çünkü doğru bir, yalan ise çeşitlidir.

Yeni evine taşınan bir akrabamızı ziyarete gitmiştik. Akşam yemeğinde derin dondurucudan çıkarılan tavuk köftelerini yemiştik. O akşam eve gittiğimizde benim ve eşimin midesi bozulmuştu. Ertesi gün, midemizin bozulduğunu ve derin dondurucudan çıkarılan köfteleri daha evvel oturduğu evden mi getirdiğini sorduğumda, onları yeni aldıklarını söylemişlerdi. Bilindiği gibi deepfreezde dondurulan besinler açılıp, tekrar dondurulduğunda zararlı olabiliyor. Kendisi köfteleri yeni aldığını söylemişti. Aradan 1 hafta kadar zaman geçmişti. Taşınma konusu açıldığında kendileri derin dondurucudaki bütün besinleri eski evinde aldığını, taşındıktan sonra derin dondurucuya yeni besin koymadıklarını söylediler. Eski evleri ile yeni evleri arasındaki mesafe ise 3 saat kadardı.

Bu bir savunma yalanıydı. Genelde çocukluktan başlayan bu tip yalanlar evde bir şey kırıldığında, ebeveynlerin “Kim kırdı bunu?” dediğinde, çocuklar doğal olarak “Ben kırmadım ”tepkisini ortaya koyarlar. Eğer anne babalar, çocuğa tamam, “Sen kırmadın kuş kırmış” gibi sözlerle çocuğa yalanın kötü olduğunu anlatmazlar ise çocuk ufak yaşta yalana alışır ve ileride de zor durumda kalındığında savunma yalanlarını söyler.

Bazen yollarda bir takım insanlara rastlarım. Ellerinde bir kağıt vardır. Kişilerin yanına gelerek, “Hastaneden çıktım, köyüme gideceğim, yol param yok” gibi sözlerle kendilerini acındırırlar. Bir nevi dilenciliktir aslında yaptıkları. Bu yalan da “Kendi çıkarları için kandırmaca” gurubuna girer. Aslında günlük yaşamda kendi çıkarları için yalan söyleyen o kadar çok insana rastlıyoruz ki. Maalesef bunların arasında dost bildiklerimiz bile oluyor. Bu guruba girenler arasında dolandırıcıları da sayabiliriz.

Çalışma hayatımda rastladığım bir tür yalan da mübalağa yalanlarıdır. Maddi bakımdan zor durumda olan kişilerin, kendilerini çok iyi durumda gösterdikleri izlenir bu yalanlarda. Çok iyi projeleri olduğunu yakında çok daha fazla para kazanacaklarını söylerler. Bunun için de finansal destek isterler. Banka müdürlüğü yaptığım dönemlerde bu tiplerle çok karşılaşmıştım.

Hiçbir menfaat elde etmeksizin söylenen yalanlar da vardır. Kişinin çocuğu okulda paralı olarak okuyordur. Kendisi çocuğunun çok başarılı olduğunu ve okulda burslu olarak okuduğunu söyler. Üstelik bu yalanı bir alışverişi olmadığı kişilere söyler. Bunlara patolojik yalanlar denir ve bu kişilerin tedaviye ihtiyacı olduğu söylenir.

Bazı kişiler ise hayalinde yaşadıklarını ve olmasını istedikleri şeyleri, olmuş gibi anlatırlar. Onları dinlediğinizde o kadar gerçekçi konuşurlar ki, siz de onlara inanırsınız. Ama bu tipler çok sık hayal kırıklığına uğrarlar. Balık burcu insanlarında bu durum çok sık görülür. Bu yalanlar da ”Hayali fantastik yalanlar” gurubuna girer.

Bazı yalanlar ise kişileri üzmemek için söylenir. Bu tip yalanlara hoşgörüyle bakılabilir aslında. Aile fertlerinden biri ölümcül bir hastalığa yakalanmıştır. Kişinin moralini bozmamak için bu hastalık kendisine söylenmez. Bu da sık başvurulan yalanlardan biridir.

Doktorlar yalan sırasında beynin yedi, doğruyu söylerken de dört bölgesinde faaliyet saptadıklarını belirterek, ayrıca yalan söylemenin doğruyu söylemekten daha çok çaba gerektirdiğini belirtmişler. Peki yalan söyleyen kişinin yalan söylediği anlaşılabilir mi?

Bunun için psikologlar şöyle diyorlar.

Yalan söyleyen kişi göz temasından kaçınır, el ve kollarını daha az kullanır, kapıya bakar. Konuştuğu insanla ya çok az fiziksel temas kurar ya da hiç kurmaz. Kendisini itham eden kişiyle arasına birtakım nesneler koyar. Şaşırmış, korkmuş, mutluymuş gibi rol yapıyorsa, yüzünde beliren ifade ağız bölgesiyle sınırlı kalır. El, kol hareketleri ile söylediği sözler arasında zamanlama hatası vardır. Baş hareketleri mekaniktir. Bilinçaltından sızan gerçek duygu, düşünce ve niyeti dil sürçmesi şeklinde ortaya çıkar.