İyi ve Kötünün Yayılma Hızı

İyi olarak tabir edilen davranış şekilleri ile kötü olarak tabir edilen davranış şekillerinin yaygınlaşması arasındaki ilişki pek fazla benzerlik göstermezler. Kötü diye tabir edilen hemen her davranış şekli, logaritmik artarken, iyi diye tabir edilen davranış şekilleri en fazla doğrusal artabilir.

Logaritmik artış hızı nedir? Sinüs dalgasına benzer bir eğri çizilir. Kalp grafiği gibi eğrilere benzer eğrilerle ifade edilir. Çok hızlı bir şekilde zirve yapabilir ve tersi ise çok hızlı bir şekilde dalga sönümlenmiş olur.

Doğrusal artışta ise beş lira bir kilo elma alırsa yüz lira yirmi kilo elma alır ve daima oran beştir. Yetmiş beş lira on beş kilo elma alırken altı kilo elma otuz liraya alınır.

 Ben bit köylü olarak doğada aşılanmamış meyvelerin rasgele her yerde büyümesine karşın, aşılanan meyve ağaçlarının önemli bir kısmının, tutmadığına şahit olmuşumdur. Siz güzel bir şey yapmak isterseniz, özenmeniz, diğer ihtimalleri devreden çıkarmanız gerekir. Mesela yarma aşı yaptınız, iki çubuk kullandınız, rüzgâr, kuş, diğer hayvanlarla insanların vereceği zararı önleseniz de doğal şartlar da yaver giderse aşıladığınız meyve tutar ama sanıldığı kadar hızlı büyümez. Hâlbuki ham meyve öyle midir? Eksen de çıkar, ekmesen de kargalar, kuşlar hemen tüm canlılar onun büyümesi için elbirliği yapar, bahçeniz bir anda ham meyve ile basılmış olur, ya kesersiniz ya da aşılarsınız. Günah olduğu için biz aşılamayı tercih ederdik. Yaş kesen baş keser, diye düşünerek.

Kimse hastalanmak istemez ama ortamda bir mikrop varsa hızla yayılır ve koca koca bedenleri bir anda devirir. Malum bazı mikroplar bazı organlara sirayet ederse kısa zamanda kişiyi öldürebilir de.

Güzel ve naif davranış şekilleri geliştirmek, toplumda yaşanabilir ortamlar oluşturmak tüm toplumların devlet politikası olmasına rağmen, iyi davranışlar sanıldığı kadar kolay olmasa da kötü davranışlar için herhangi bir eğitime gerek yoktur. Görülerek öğrenilir.

Gösterenlerin kötüleri göstermek yerine iyileri göstermeleri, iyilik toplumda yaygınlaşsın demekle iyilik yaygınlaşmaz. Sözlerin fiillerle, temiz ahlakla desteklenmesi gerekir. “Kitap oku” demekten, ya da “oku” demek yerine okuyarak model olmak etkin bir çözümdür. Kimse küfür öğretmiyor ama kimse de gençlere, dinimizin emir ve yasakları belli, ananeler belli. Ama olması gerekenler değil de olmaması gerekenler oluyor. Mesela ben uyuşturucuları ilk kez bir seminerde tanıdım, o zamana kadar merak da etmemiştim!