Kıdem tazminatı

www.gurselavukatlik.com

Av. Erdoğan KAYA

Kıdem tazminatı, işçilerin hizmet sözleşmelerinin belli şartlar dahilinde sona ermesi halinde işverenlerinden talep edebilecekleri bir alacaktır. Kıdem tazminatı; 854 s. Deniz İş Kanununun 20 inci, 5953 s. Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanununun(kısaca Basın İş Kanunu) 6 ıncı maddesi ve 1475 s. İş Kanununun 14 üncü maddesinde düzenlenmiştir. Bu yazımızda Basın İş ve Deniz İş Kanunu dışında çalışan işçilerin kıdem tazminatına ilişkin düzenleme içeren 1475 s. İş Kanunu kapsamında kıdem tazminatını ele alacağız.

Aslında 1475 sayılı İş Kanunu, 4857 s. İş Kanununun yürürlüğe girdiği tarih itibariyle (10.06.2003) yürürlükten kaldırılmıştır. Ancak 4857 s. İş Kanununun “Yürürlükten kaldırılan hükümler” başlıklı 120. maddesinde; “25.8.1971 tarihli ve 1475 sayılı İş Kanununun 14 üncü maddesi hariç diğer maddeleri yürürlükten kaldırılmıştır. 

 ” şeklinde düzenleme yapılmıştır. Bu nedenle 4857 s. İş Kanuna tabi çalışan işçilerin kıdem tazminatlarına ilişkin düzenlemeler, 1475 s. İş Kanununun 14. maddesinde mevcuttur.

Burada şu hususu da belirtmek gerekir ki 4857 s. Kanunda kıdem tazminatına ilişkin bir düzenleme getirilmemesinin en önemli sebeplerinin başında son yıllarda yürürlüğü konusunda sıkça kamuoyu oluşturma çalışması yürütülen “kıdem tazminatı fonu”nun alternatif olarak düşünülmesi gelmektedir. Şunu belirtmek gerekiyor ki aslında 2003 yılında yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu`nun geçici 6. maddesinde fonun getirileceği açıkça belirtilmiştir. İlgili maddede; “Kıdem tazminatı için bir kıdem tazminatı fonu kurulur. ” denilmiştir. Her ne kadar fon kurulması düşüncesi son yıllarda basın yoluyla dile getirilmekteyse de görüldüğü üzere kıdem tazminatına ilişkin fon oluşturulması düşüncesi aslında çok daha eskiye uzanmaktadır. 4857 s. Kanunun geçici 6. maddesinin devamında; “Kıdem tazminatı fonuna ilişkin Kanunun yürürlüğe gireceği tarihe kadar işçilerin kıdemleri için 1475 sayılı İş Kanununun 14 üncü maddesi hükümlerine göre kıdem tazminatı hakları saklıdır. ” denilerek fonun kurulmasından önceki kazanılmış hakların korunacağı vurgulanmıştır.

Mevcut uygulamada 1475 s. İş Kanununa göre; işçinin çalışmasının aynı işverene bağlı olarak en az bir yıl sürmüş olması ve iş sözleşmesinin belirli sebeplerle sona ermesi kaydıyla, işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye brüt 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. Kıdem tazminatına hak kazanabilmek için aranan bir yıllık kıdem şartı Deniz İş Kanununa tabi çalışanlar için de geçerlidir. Ancak Basın İş Kanuna dayalı çalışan kişilerin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için en az 5 yıl çalışma şartı aranmaktadır.

Şimdi sırasıyla 1475 s. İş Kanuna dayalı çalışanların kıdem tazminatına hak kazanabilmeleri için aranan şartları ele alalım.

KIDEM TAZMİNATI KOŞULLARI

1.  4857 s. Kanununa tabi çalışan işçi olma

Kişinin 1475 s. Kanuna göre kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için,en başta 4857 sayılı İş Kanuna tabi çalışan bir işçi olması gerekmektedir.

İş sözleşmesinin belirli hallere bağlı olarak sona ermesi

Kıdem tazminatına hak kazanılmasını sağlayan sebepler 1475 sayılı İş Kanunu madde 14`de sayılmıştır. Buna göre;

- İşveren tarafından haksız İşçi tarafından haklı sebeplerle,

- Zorunlu askerlik hizmeti dolayısıyla,

-  Emeklilik nedeniyle(yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla),

- Yaş hariç diğer emeklilik şartlarını yerine getirilmesi nedeniyle(506 Sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81 inci maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle),

- Kadın işçinin evlenmesi(kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile iş akdini sona erdirmesi),

- İşçinin ölümü sebebiyle sona erdirilmesi.

Durumlarında işçi ya da işçinin ölümü halinde mirasçıları kıdem tazminatına hak kazanır.

Kıdem koşulu

İşçinin son çalıştığı işyerinde en az bir yıllık bir kıdemi bulunması gerekir. Bir yıllık sürenin başlangıcı işçinin fiilen çalışmaya başladığı tarihtir.

İşçilerin kıdemleri, hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır. İşyerlerinin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde işçinin kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki hizmet akitleri sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır.

İşyerinin devri veya herhangi bir suretle el değiştirmesi halinde işlemiş kıdem tazminatlarından her iki işveren sorumludur. Ancak, işyerini devreden işverenlerin bu sorumlulukları işçiyi çalıştırdıkları sürelerle ve devir esnasındaki işçinin aldığı ücret seviyesiyle sınırlıdır.

Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı veya ikramiye ödenmez.

Kıdem tazminatının hesaplanması, son ücret üzerinden yapılır. Parça başı, akort, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur.

Son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, tazminata esas ücret, işçinin işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.

Maddede belirtilen kıdem tazminatı ile ilgili 30 günlük süre hizmet akidleri veya toplu iş sözleşmeleri ile işçi lehine değiştirilebilir. Görüldüğü üzere her yıllık çalışma karşılığı 30 günlük kıdem hakkı işçi lehine arttırılabilir; ancak kısaltılamaz.