Kooperatiflerin Ekonomiye katkısı

Kooperatiflerin işletme olarak ekonomiye kattığı değerleri şu başlıklar altında özetlemek mümkündür:

Kooperatifler, güncel karma ekonomi piyasası içinde önemli bir rol oynayan özerk, ekonomik olarak üretken ve yenilikçi girişimlerdir:

- Kooperatifler ortakları tarafından kurulan, yönetilen ve devlete bağımlı olmayan kuruluşlardır;

- Kooperatifler, piyasa koşullarında faaliyetlerini gerçekleştirdiklerinden ekonomik olarak verimlidirler;

- Kooperatifler, üretici/tüketici ortaklarının karar süreçlerinde bizzat yer almalarından dolayı daha yenilikçi hizmetler üretirler;

- Kooperatifler, rekabet ortamında çalışan işletmelerdir.

Bu açılardan bakıldığında kooperatiflerin mikro-ekonomik alanlarda önemli katkıları olduğu gözlemlenmektedir . Bunları şu başlıklar altında toplamak mümkündür :

Kooperatiflerin fiyatların oluşumuna katkısı

Fiyatların genellikle serbest piyasada oluştuğu kabul edilir. Örneğin tarımsal ürünlerin çoğu zorunlu ihtiyaçları gideren mallar olup talep fiyatları esnek değildir. Bu tip mallarda üretim (arz), normal talebin altında veya üstünde olması fiyatlarda büyük dalgalanmalar yaratır. Bu dalgalanmalar üretici gelirlerinde ve/veya  tüketici harcamalarında büyük artışlara veya azalışlara sebep olur. Öte yandan gelişen teknoloji ve sermaye birikimi , girdi ve çıktı piyasalarındaki bazı sermaye firmalarının tekelleşme eğilimini artırmıştır. Bu durum iç ticaret hadlerinin sürekli  küçük üreticilerin aleyhine  oluşmasına neden olmaktadır. Yani piyasalardaki tekelleşme eğilimi, serbest piyasa sistemini bozmakta ve tarımsal girdi/çıktı piyasaları  küçük üreticilerin aleyhine çalışır bir konuma gelmektedir. Girdi/çıktı fiyatlarının  küçük üretici lehine oluşturulabilmesi için bu piyasalara küçük üreticilerin , mümkün olduğunca “toplu arz ve toplu talep” yaratabilecek bir  yapılanma ile  girmeleri  gerekir. Gelişmiş ülkelerden yapılan gözlemlerin, böyle piyasalarda  küçük üretici lehine fiyat oluşturabilen en önemli kuruluşların kooperatifler olduğunu göstermektedir (Tarım örneği).

Kooperatiflerin pazarların iyileştirilmesine katkısı

Pazarlama sisteminin temel amacı, istenilen bir malı istenildiği yerde, istenildiği zamanda, uygun fiyattan ihtiyaç sahibine  ulaşmasını sağlayacak  bir ortam yaratmaktır. Bu da etkin çalışan bir pazarlama sistemi ile sağlanabilir. Böyle bir pazar kanalının ilk halkasında üretim yapan üretici , son halkasında da tüketim yapan tüketici bulunmaktadır. Bu üretici-tüketici arasındaki tarım-gıda zincirinin her halkasında  kendine pay çıkartan  daha bir sürü kişi ve/veya kuruluşlar (sanayiciler, toplayıcılar, nakliyeciler, dağıtımcılar, perakendeciler, finans kuruluşları, idari kurumlar,vb…) bulunmaktadır. Bu aracı kuruluşlar, piyasada kendilerine uygun bir fark (marj)  bırakan fiyatları, üreticilere ve tüketicilere kabul ettirmektedirler. Bu nedenle sağlıklı bir pazar yapısının oluşmasında  küçük üreticilerin ve hatta tüketicilerin birbirlerinin partneri olabilecek kooperatiflerle  bir piyasanın yapısal öğelerini  oluşturmalıdırlar.

Kooperatiflerin ürün farklılaşmasına katkısı

Günümüz dünyasında tüketimin temel merkezi kentlerdir. Kentlerdeki insanların büyük çoğunluğu çalışmaktadır. Bu nedenle bu insanların talebi ham ve işlenmemiş ürünlerden çok, yarı veya tam işlenmiş ürünlere doğru kaymıştır. Piyasa ekonomilerinde  üretim, talebin koşullarına göre yapıldığından, tüketici talebindeki bu değişimleri üreticiler algılamak durumundadır. Yani ham ürünün farklı işlenmiş ürünler haline getirilmesi, yeni katma değerler kazandırılması  konusunda küçük üreticiler, düşünceler üretmeli ve uygulamalar geliştirmelidirler. Üretici ham ürünü kendisinin işleyeceği  tesisler oluşturursa bu işleme (sanayi) sektöründe  yaratılmış yeni katma değerlerin  önemli bölümü yine küçük üreticilerde (örneğin çiftçide) kalacaktır.  Böylece ürün çeşitliliği artırılırken  “tarım ile sanayinin bütünleşik çalıştırılması gerçekleşecektir. Tarımla sanayinin entegre çalışmasında kullanılan en önemli kuruluşların başında kooperatifler gelmektedir. Örneğin kütlü pamuk, tarladan sırtımızdaki gömleğe,  soframızdaki yağa, ahırımızdaki hayvanlara yem olarak gelene kadar çok çeşitli ürünlere dönüşmektedir ;  pamuğun tarım ürünü olarak sağladığı getirisinin, sanayi ve ticari kesimde yeni ürünlerle yaratabildiği değerle  12 kat arttığı ifade edilmektedir (www.tarispamuk.com.tr) .

Kooperatiflerin ölçek ekonomisine ulaşmaya kooperatiflerin katkısı 

Ölçek ekonomileri, işletmelerin üretim kapasitelerinde meydana gelen artışlar sebebiyle birim üretim maliyetinde meydana gelen azalmalar olarak ortaya çıkan faydalar veya tasarruflar olarak ifade edilebilir. Bir işletmenin “firma ölçeğini”nin değişmesi oldukça uzun bir zaman ister. İşletme ölçeğinin artması, maliyet azaltıcı tasarrufların ortaya çıkmasına sebep olur. Örneğin ürünlerin toplanması, depolanması, kısmi veya tam olarak işlenmesi, alım-satım işlerinin organizasyonu, vb.. yüzlerce ortak adına yapılacağından, işgücü, sermaye ve nakliye gibi gider kalemlerinde birim maliyetleri önemli ölçüde düşürecektir. Bir kooperatifte ölçek büyüklüğü ile ortakların arz ve talep kapasitesi yakından ilişkilidir. Kooperatifler, piyasa koşullarına göre  birim maliyetleri asgariye indirebilecek bir üretim hacmini, ortak arz ve talebine göre  ayarlamak durumundadır. Kooperatiflerin ölçek ekonomileri içsel ekonomi özelliğindedir.  Örneğin Tariş Pamuk Birliği’nin çırçırlama tesislerinin kapasitesi ( 656 000 ton/yıl)  tüm Ege Bölgesi kütlü pamuğunu çırçırlayacak düzeydedir (www.tarispamuk.com.tr).

Kooperatifçi selamlarımla…

Dr. Ayhan ÇIKIN

t.ayhan46@gmail.com