Krizlere neden olan krediler/Fırat Ayhan

ABD’de uygulanan Mortgage (Tut-sat) modeli kredilerde son bir yıldır başlayan krizdeki aksamalar incelendiğinde, küresel krize neden olan kredi türünün Suprime Mortgage nitelikteki krediler olduğu anlaşılmaktadır. Bu kredi türü niteliği itibarıyla hükümet politikasına bağlı olarak yürütülen, düşük gelir gruplarına konut edindirme formülünü içermektedir.
ABD hükümetinin düşük gelir gruplarının kredi kullanımını teşvik etmesi neticesinde artarak çoğalan Subrime krediler, dar gelir grupları tarafından bir hak olarak görülmeye başlanmış, neticede bu kredinin kullandırılma şartları gevşemeye başlamıştır. Subrime krediler özü bakımından riskli olmasına rağmen gerekli titizlik gösterilmemiş riski yüksek kişilere kullandırılmıştır. Faiz ve anapara ödemelerinde başlayan aksaklıklar büyüyerek diğer kredi türlerine de yansımıştır.
Hükümetin yoğun desteğiyle kullandırılan bu krediler, dar gelirli tüketicileri konut alım satımı yoluyla kar elde etme beklentisine itmiş, bu sebeple piyasada dengeler bozulmuş, kullanılan krediler karşılığında teminat olarak gösterilen konutların değerleri düşmüştür. Konut satın almanın bir yatırım aracı olarak görülmesi neticesinde bozulan piyasa dengeleri nedeniyle geri ödemelerde aksamalar başlamış, teminat olarak gösterilen konutlar kredi kullandıran kurumlar tarafından nakite çevrilme çabalarına girince de piyasada daha çok konut arzı oluşmuştur. Sözleşmede gösterilen konut değerlerin yarı fiyatına kadar düşmesi piyasalardaki dengelerin daha da bozulmasına neden olmuştur.
Mortgage Piyasası kredinin düzenlendiği birincil piyasalar ile bu kredilere dayalı menkul kıymetlerin alınıp satıldığı ikincil piyasalardan oluşur. Böyle bir piyasada bulunanlar bireysel yatırımcı, kurumsal yatırımcı, yatırım bankaları ve serbest fon katılımcılarına kadar uzanmaktadır. Kullandırılan kredilerde faiz ve anapara ödemeleri çıkartılan menkul kıymetler aracılığı ile ulusal ve uluslararası yatırımcılara kadar uzanmaktadır. Sistemde görülen aksaklık zincirleme olarak ulusal ve uluslararası yatırımcıları etkilemektedir.
Geçmişte Türkiye’de yaşanılan krizde de görüldüğü gibi finansal kurumlarca kullandırılan kredilerin kalitesi çok önemlidir. Kullandırılan kredi verimliliğinin düşmesi, denetim mekanizmasının eksikliği gibi sebeplerle ortaya çıkan aksaklıklar tahmin edilmeyen krizlere dönüşebilmektedir.

Fırat Ayhan