Megalitler

STONEHENGE

Uzun bir süredir kişisel çalışmalarımla ilgili olarak Ingiltere'deydim. Bu arada Unesco tarafından Dünya Tarih Mirası listesine alınan Stonehenge'i bir kez daha gezmek fırsatını buldum. Bu anıt-tapınak ile ilgili yazdığım kısa bir çalışmayı sunuyorum.

Yerleşik düzene geçen insan, henüz primitif bir yaşam sürmektedir ve sitelerin kurulmasından önce anıtsal mimarî denilebilecek yapı örneklerine pek rastlanmaz. Ancak, megalit [1] kültürünün ilk örnekleri olan devasa taş bloklarının bazen tek, bazen çoklu kullanımıyla oluşan anıt yapılar görülüyor. Bunlar içinde günümüze kadar gelmiş ve dünya mirası kapsamına alınmış İngiltere’deki devasa megalitlerle yapılmış Stonehenge, anıtsal yapı, günümüzden 5.050 yıl öncesine tarihlenmektedir. Bu tarih, Mezopotamya’da yazının bulunduğu, dünya tarihinin başladığı zamandır.

Ay ve Güneş tanrılarına adanmış bir tapınak olduğu, ilk dönemde etrafında kazılmış olan dairesel çukurun, liderlerin ölülerini gömdükleri mezarlıklar olduğu, 1960 yıllarından sonra yapılan kazılarla ortaya çıkmıştır. Ritüelik törenler için kullanılan, devasa taşları çember bir plan üzerine yerleştirilmiş bir tapınak. Ancak bu anıtsal yapı üç aşamada tamamlanmıştır. Zamanımızdan 5.050 yıl önce, (MÖ 3050), bir dairesel hendek kazılmış ve dik bir kenar yapılmış. MÖ 2600, zamanımızdan 4600 yıl önce, ortasına ağaçtan bir yapı konulmuş ve MÖ 2500 - 1500 civarında, taş anıt yapı inşa edilmiş, sonradan düzenlenmiş ve hatta aradaki o bin yıl boyunca tekrar tekrar yeniden düzenlenmiştir. Daha büyük olan, ortada gördüğümüz Sarsen taşları (silisli kumtaşı) 30 km uzaklıktaki Marlborough Downs’dan getirilmiş, Bluestones olarak bilinen daha küçük taşlar, Galler Bölgesinin mistik Preseli dağlarından, 385 km uzaklıktan taşınarak getirilmiştir. Taşçı kalemi-keski gibi aletlerle bir miktar yontulmuş, düzeltilmiş bazıları dik konumda, 30 kadar megalitten oluşuyor. Bu taşların halen 17 tanesi ayaktadır ve diğerleri bir kiriş veya lento şeklinde diğerlerinin üzerine yerleştirilmiştir. Daha ileriki yıllarda Kelt rahiplerinin kurduğu bir örgüt olan Druidler tarafından da kullanıldığı söylenmektedir. Ancak, başlangıcı İngiliz adalarındaki neolitik insana inmektedir. Neolitik insanın, günümüzden 5500 yıl önce Manist dinler dediğimiz atalara tapma dininden, Solar ve Lunar dinlere (Güneş ve Ay) geçmiş olduğunu belgeleyen çok ilginç bir özelliği var Stonhenge’in. Bu yapının, girişinden geçerek çemberi bölen ekseni, yaz dönencesindeki gün doğumuna, (21 Haziran), doğru konumlandırılmıştır. Öte yandan, İrlanda adasındaki, Boyne vadisindeki Newgrange mezar anıtı, aynı tarihlerde yapılmış ve kış dönencesindeki gün doğumuna (21 Aralık) doğru konumlandırılmıştır. Güneş ve ay tanrılarına adanan doğum, ölüm ve yeniden doğum gibi inanışlarla ilgili bir takım ritüelik törenlerin yapıldığı açık hava tapınaklarına bir örnektir.

---

[1] Yunanca mega=büyük ve litos=taş sözcüklerinden