Siyasetnameler

Platon (Eflatun) (MÖ 427-MÖ 347) çok önemli bir Klasik Yunan filozofu olduğu gibi, matematikçi, Siyasetname yazarı, eserinde ideal toplum düzeninin, adaletli bir devletin nasıl olması gerektiğini anlatmaktadır. Siyasetnameler, daha iyi bir devlet yönetiminin sağlanması için devlet adamlarına, yöneticilere yön veren eserler olarak bilinir.  Platon'un devlet adlı eseri Batı'da olduğu gibi Doğuda yazılan diğer siyasetnameleri de etkileyerek yön vermiştir.

Platonun, Siyasetnamesindeki tasarladığı ideal devlette 3 sınıf vardı: Bilgeler; askerler ve halk. Bilgeler kanun gücünü, yürütmeyi, devletin zekasını yönetenlerdi. Askerler; savaşan, devletin güvenliğini sağlayan sınıftı. Halk ve Tüccarlar; sanatkarlar, çiftçiler, esirler ve hizmet edenlerdi. Platona, göre bilgeler beyin, askerler kalp, halk da şehvetli ruhtur, nefistir. Yönetene bilgelik, savaşana cesaret, halka boyun eğme yaraşır diye ifade etmektedir. Toplumu yönetenlerde 3 nitelik bulunmalıdır: Bilgi, doğruluk ve erdem. Bu değerlere ise iyi bir öğretim ve eğitimle ulaşılır.

Platonun öğrencisi Aristoya ise göre hayatın amacı mutlu yaşamaktır. Hayat ahlaka ve erdeme dayanmalıdır ki insan mutlu yaşamaya yönelebilsin. İnsanın özü ise akıldır, öyleyse mutluluğa akıl yolu ile erişilebilir. İnsan toplumsal bir havyandır ve devlet toplumun en üst basamağıdır. Devletin şu ya da bu biçimde olması gerekmez, önemli olan, devletin insanların mutluluğunu sağlamasıdır ve en iyi devlet, insanları ahlaklı ve erdemli olarak yetiştirebilen, eğitebilen devlettir.

İslam düşünürleri bu iki yunan filozofun yolunu izlemiştir. Başlıca, dört Türk düşünürün devlet yönetimi konusunda devlet adamlarına tavsiyeleri üzerinde yazdığı eserler şunlardır: 1)Yusuf Has Hacip. Eseri: Kutadgu Bilig, 2)Nizamülmülk. Eseri: Siyasetname, 3)Koçi Bey. Eseri: Koçi Bey Risalesi, 4)Defterdar Sarı Mehmet Paşa. Eseri: Devlet Adamlarına öğütlerdir.

Devlet adamlarına yöneticilik sanatına ilişkin bilgiler veren edebi yapıtların genel adı olan siyasetnameler genel olarak hükümdarlar için kaleme alınmış olan, onların sahip olması gereken nitelikler, saltanatın koşulları ve kuralları anlatılır. İdeal bir devlet örgütünün nasıl olması gerektiği belirtilir. Ve kötü yönetimlerin zararlı sonuçları açıklanarak, yöneticiler uyarılır. Yapılan çalışmalar sonucu devlet adamlarının,  yöneticilerin sahip olmaları gereken şu özellikler tespit edilmiştir. Devlet adamı adil, bilge, ölçülü, akıllı, tevazu sahibi, cömert, dürüst, zulmü önleyen, danışarak karar veren ve liyakata esas alan bir yöneticidir.

Siyasetnamelerin konuları ise, Hükümdarlar Tanrının sevgili kullarıdır, halk Tanrının emanetidir, saltanatın temeli adalettir, hükümdar adaletli olmalıdır, hükümdarlık koşulları hükümdarlarda bulunması gereken erdemler, dinin ve ahlakın buyrukları, kaçınılması gereken haller, hükümdarın yakınları, devlet işlerinin ehil olanlara verilmesi, tebea (tabi) ve reayanın (yönetilenlerin)  hali, timar ve zeamet erbabının durumu, hükümdarın halkın şikayetlerini dinlemesi, memurların görev şartları, şeriatın gerektirdiği cezalar, memleket yönetiminin dayandığı esaslardır. Siyasetnameler bir bakıma ahlak kitabı olarak sayılabilir.

İyi huyların neler olduğu, bunlara ulaşmanın yolları, ana babaya, komşuya, büyüklere karşı görevler, babanın çocuğunu yetiştirmesi, evlilik, insanlara karşı olan davranışlar, yurt, askerlik, çeşitli sanatlarla uğraşma ve bunlarda benimsenmesi gereken yollar, şeref, namus, sözünde durmak, hainlik etmemek, bağışlamak ve başka dinlere saygı gibi konular Ahlak kitaplarının konuları olsa bile, siyasetinde konuları içerisindedir.

Günümüz ve yakın tarihsel sürece bakıp şöyle bir değerlendirdiğimizde ise, yönetenlere, 2500 yıl önce ve daha sonra yazılan devletin ve siyasetin kitabı siyasetnameleri yeniden okumayı ve okunanlardan ders almayı önerebilir miyiz? Ne dersiniz? Tarihte yazılan siyasetnamelerin içeriğinde var olan bilgi, doğruluk ve erdem dolu anlayışlarla yönetilmek dileği ile…    Hoş çakalın.

Nizamettin BİBER
Uzman İnşaat Mühendisi