Sultan Süleyman'a kalmadı bu dünya

1 - Bu Dünya kimseye kalmaz!

Elde ettiği maddi zenginlikle, mevkiyle, makamla, güçle, kudretle aşırı gurura kapılan, kibre teslim olan; bundan hareketle de haksızlık, adaletsizlik, zalimlik, vicdansızlık yapanlar için söylenen (toplumsal kodlarımıza ve kültürel genetiğimize nakşolmuş) çok anlamlı deyişlerimiz vardır.

 

'Ne sana, ne de bana kalmaz; Sultan Süleyman'a kalmadı bu dünya!' deriz (i);

'Gururlanma padişahım, senden büyük Allah var!' deriz;

'Şu üç günlük dünyada, firavunlaşma!' deriz.

 

Başta Roma ve Osmanlı İmparatorlukları olmak üzere, birçok kadim medeniyet havzasında, bu hikmetli sözleri hükümdara muayyen aralıklarla hatırlatan seçilmiş görevlilerin olması; bahse konu uygarlıkların olgunluklarına işaret ediyor olsa gerektir.

 

Bu muhtevadaki aforizmatik maksimleri, kendi kendimize de olsa, zaman zaman tekrarlamamızda fayda olduğuna inananlardanım.

 

2 - Watchmen'deki kibir dolu alt metin

Gerçek hayattan bir miktar uzaklaşalım ve yukarıda ele aldığım (aşırı gururla ve kibirle mücadele merkezindeki) temanın, hayatın gündelik zorluklarına katlanmamızı kolaylaştıran 'kurmacalar kozmosu'ndaki bazı yansımalarına, şöyle kuş bakışı da olsa, bir göz atalım diyorum.

 

Metnin üstünde paylaştığım, Alan Moore'un 'çizgi roman kozmos'unun mimarisini, genetik kodlarını ve parametrelerini temelden değiştiren eseri Watchmen'deki ana karakterleri içeren, görselin merkezindeki mavi auralı kişi Dr. Manhattan, onun hemen sağındaki ise Ozymandias'tır

(http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/4/4e/Watchmen_cast.png). Her ikisi de gururun zirvesine, kibrin şahikasına yerleşmiş karakterlerdendir bunlar. Watchmen'i okuyunca, ya da filmini izleyince, insanın aklına ister istemez yukarıda paylaştığım o hikmetli ve ibret dolu sözler geliyor. Ve 'bu çeşit bir bilgelikten zerrece nasibini al(a)mamış kişiler, tarihte örneklerine çokça rastladığımız üzere, insanlığın başına yine belâ olmazlar inşallah!' diye düşünmeden yapamıyorsunuz (ii).

 

Watchmen'den yola çıktığınızda, kurmaca evreninin en spektaküler, en ikonagrafik ve de en popüler kahramanlarından birisi olan Frankenstein'la yollarınızın 'bir şekilde' kesişiyor oluşu, olsa olsa, 'dünyadaki herkesin birbirini en fazla altı adım ötede olduğu' şeklideki o malûm network teorisiyle açıklanabilir, öyle değil mi?

 

3 - Percy Bysshe Shelley, Ozymandias ve Frankenstein:

Fiktif aleminin en meşhur kibir karşıtı eserlerinden birisi (belki de birincisi), romantik ekol içerisinden verdiği eserleriyle tanınan Percy Bysshe Shelley'nin (1792-1822) yazdığı Ozymandias şiiri olsa gerektir. The  Examiner'da 11 Ocak 1818'de ilk kez yayınlanan mezkûr şiir, dünyanın belli başlı bütün dillerine çevrilmiş ve sayılamayacak kadar çok baskı yapmıştır. Bahse konu edebi eser, bir sanatçının birkaç satırlık bir yapıtla unutulmazlar arasına adını yazdırması mucizesine verilebilecek belli başlı örneklerdendir. İşte şiirin orjinali:

 

'Ozymandias

I met a traveller from an antique land

Who said: “Two vast and trunkless legs of stone

Stand in the desert. Near them on the sand,

Half sunk, a shattered visage lies, whose frown

And wrinkled lip and sneer of cold command

Tell that its sculptor well those passions read

Which yet survive, stamped on these lifeless things,

The hand that mocked them and the heart that fed.

And on the pedestal these words appear:

“My name is Ozymandias, King of Kings:

Look on my works, ye mighty, and despair!”

Nothing beside remains. Round the decay

Of that colossal wreck, boundless and bare,

The lone and level sands stretch far away'.

 

Şimdi de şiirin Türkçelerine bir göz atalım. Önce Şavkar Altınel çevirisi:

 

'Ozymandias

Eski bir diyardan bir gezgin dedi ki bana: 

Çölde duruyor bir çift büyük, gövdesiz bacak 

Ve onların yanında, yarı gömülmüş kuma,

Taştan, haşin bir insan yüzü, ortadan çatlak,

Burkulmuş dudakları ve çatık kaşlarıyla

Gösteren o alaycı yontucunun çok iyi

Kavradığını bütün o hırçın duyguları,

Bir zamanlar bir canlı yüreğin beslediği

Ve şu sözler yazıyor üzerinde tabanın:

'Ozymandias’ım ben, bilin ki, krallar kralı;

Kendini büyük sanan bir kez de bana baksın!'

Kalmamış başka bir şey, tek parçacık bile.

Çevresinde o koca, harap olmuş anıtın

 

 

Uzanıyor kumlar hep alabildiğine'.

 

Bu da Erdal Ceyhan çevirisi:

 

'Ozimandias

Eskil bir ülkeden bir yolcuya rastladım 

Dedi ki; koca bir anıtın iki ayağı duruyor 

Çölün tam ortasında,kumların tam üzerinde 

Yarı batmış,kaşları çatık yüzüyle bir baş 

Büzülmüş dudaklarıyla sanki sesleniyor 

Yontucunun nice tutkularını yakalayıp 

Şimdi bile yaşayan bu cansız şeylere aktardığı 

Elleriyle taklit ettiği ve kalbiyle beslediği 

Anıtın kaidesinde şunlar okunuyor: 

'Ben Krallar Kralı Ozmandias’ım.

Ey güçlü olan,şu yaptığım işlere bak ve titre'

O tarihi anıtın, uçsuz bucaksız çevresinde 

Arasan sadece koca bir gövde ve kalıntılar 

Başkaca uzanıp giden yalnızlık ve kumlar. 

 

Bu arada, unutmadan ekleyeyim; Percy Bysshe Shelley, Frankenstein romanını yazan Mary Shelley'in eşidir. Oymandias'tan Frankenstein'a uzanan link işte budur (iii).

 

4 - Tarihten popüler kültüre: Ozymandias

Kadim Mısır'ın en önemli hükümdarlarından olan Firavun II. Ramses kendisini Mısır tanrılar panteonunun zirvesindeki 'Güneş Tanrı Ra' ile özdeşleştirmişti. Grekliler ihtirasına ve kibrine sınır tanımayan II. Ramses'e 'Ozymandias' derdi. Watchmen çizgi romanı ve filmi; Percy Bysshe Shelley'nin bahse konu şiiri; Lost dizisinde Mısır Medeniyetine, özellikle de Mısır tanrısı Taweret'e yapılan göndermeler; Beaking Bad dizisinin final bölümünde Ozymandias şiirinin okunması ve aşağıda paylaştığım çizgi roman 'tecessüm etmiş (maddileşmiş, cismanileşmiş, ete-kemiğe bürünmüş) kibir' diye tavsif ve tasvir edilebilecek olan bu tarihi şahsiyetin, Batı Medeniyeti'nin kılcallarına kadar nüfuz eden tesirinin çeşitli tezahürlerinden sadece bazılarıdır (iv), (v), (vi).

 

Kendisini, yaptıklarını, yapmayı düşündüklerini, maddi kazanımlarını, elde ettiği sosyal mevkiyi ve yönetsel pozisyonu mutlaklaştırarak insanlara, diğer canlılara ve dünyaya karşı sorumsuz, insafsız, vicdansız ve zalimce davrananların nasıl da beyhude ve acınası bir durum içerisinde olduklarını veciz ve özlü bir şekilde ifade eden bu şiiri okuyup da ürpermemek mümkün mü?

 

Bu metnin, diğer birçok görsellerin yanı sıra, Ozymandias şiirini senaryo yapmış nefis bir çizgi romanını da içeren edisyonu için bknz.

http://ziyaversencan.blogspot.com.tr/2015/04/firavun-ozymandiasa-da-kalmad-bu-dunya.html

 

dipnotlar ve kısa kaynakça:

(i) : Bazı araştırmacılar bu deyişin kökenini Tevrat'taki Hz. Süleyman meseliyle irtibatlandırarak açıklarken; diğer bazıları onu, 46 yıl süren saltanatı sırasında Osmanlı İmparatorluğuna 'muhteşem / klasik yüz yılı'nı yaşatan Kanuni Sultan Süleyman Han'a referans vererek temellendirmeyi tercih ederler.

(ii): Watchmen'in ana karakterleri olan Ozymandias ve Dr. Manhattan'ın, mezkûr eseri baz alan filmin finalindeki o antolojilik diyaloğu için bknz. 

https://www.youtube.com/watch?v=TmVgEdBVWOQ

(iii): Ozymandias şiirini ve onun tarihsel art alanını / arka plânını mercek altına alan farklı bakış açılarına sahip kaynaklar için bknz.

a - http://www.economist.com/news/christmas-specials/21591740-enthusiasms-rivalries-fads-and-fashions-lie-behind-shelleys-best-known

b - http://en.wikipedia.org/wiki/Ozymandias

c - https://eksisozluk.com/ozymandias--301492

d - http://cizgiromanokurlariplatformu.blogspot.com.tr/2012/04/ozymandiasn-siiri-shelleyden.html

e - http://www.antoloji.com/ceviri-siir-percy-bysshe-shelley-ozmandias-siiri/

(iv) : Öyküsünü Ozymandias şiirinin oluşturduğu bir çizgi roman için bknz.

http://zenpencils.com/comic/ozymandias/

(v): Breaking Bad dizisinin final bölümünde, dizinin merkezi karakteri tarafından okunan Ozymandias şiirinin videosu için bknz.

https://www.youtube.com/watch?v=TU-PXfzsj4o

(vi): Lost dizisinde Ozymandias şiirine yapılan gönderme için bknz. 

http://lostpedia.wikia.com/wiki/Statue_of_Taweret