Tümce bilgisi örneklemeleri

Sen bana bir gurbet sundun

Buğulu çocuk gözlerinle

Metin  Altıok, Kor Düşseydi

Şiir dizelerini düzyazı kurallarına uyarak yazalım :

  Sen, buğulu çocuk gözlerinle bana bir gurbet sundun.

    ö                    btöb                      dt     bsiznöb            y

 a. Çözüm

Çözüm tümce üzerinde gösterilmiştir.Çözümde öğelerin sıralanışı Türkçenin sözdizimi kurallarına uygundur. Yani, Türkçede öğeler, “ö-bt-dt-n-y” sıralamasıyla tümcede yer alır.Bu, tümcenin “genel kalıbı” dır.

 b. Belirtme Öbekleri

 (senin)  buğulu çocuk gözlerin

   bten                                  blen

                 adltam (iaöb)

Belirten “senin” öbekte görülmemektedir. Bu nedenle eksiltili adıl tamlamasıdır. Belirteni adıl olduğundan bu tamlamayı böyle adlandırıyoruz. Aslında adıl tamlamaları da bir ad tamlamasıdır.

Tamlamada “gözlerin” belirtilenin sonunda yer alan “-in”  eki “sen” adılının yerini tutmaktadır. Adılların yerini tutan ekler    iyelik eki olarak adlandırılır. Bu nedenle bu öbeği iyelikli ad öbeği (iaöb) olarak da adlandırabiliriz.

  buğulu çocuk gözler                          çocuk gözler

    öna               a                                      öna           a     

              önatam                                           önatam

 buğulu çocuk gözler

                   önatam

   ---------------------------

             önatam

     ----------------------------

              zinönatam

İki önad tamlaması iç içe olduğundan bu tamlama zincirleme önad tamlaması (zinönatam)             olarak adlandırılır.

 c. Çatı

Tümcenin yüklemi “sun-“  nesne aldığı için geçişli, özne  tümcede gizli de olsa belli olduğundan etken çatılıdır.

d. Adlandırma

Yüklemin Soyuna Göre :eylem, Yüklemin Yerine Göre :kurallı,       Anlamca:olumlu, Yapıca : yalın