Türklerin Anadolu'ya gelişine ilişkin sorular

Türklerin Anadolu'ya gelişi hep Malazgirt Savaşı ile anılır. Oysa; bu büyük zafer, Türklerin Anadolu'yu fethiyle ilgili diğer olayları, önemli ayrıntıları unutturmaktadır.

1 - Türkler neden Orta Asya'dan ayrıldılar?: Proto-Moğollardan Kıtayların 924 yılında Orhun havalisine hakim olmalarıyla birlikte artan Kıtay baskısı sonucu bu bölgedeki Türk boyları batıya göçmeye başladı. 1027 yılına gelindiğinde Türklerin batıya göçü büyük bir sel halini aldı.

2 – Niçin Anadolu'ya geldiler?: Büyük Selçuklu devleti kurulmadan önce Oğuzlardan kopan bir kısım boylar Azerbaycan, Güneydoğu Anadolu ve Irak'a gitmişlerdi. Türkler, Suriye ve Irak'a da gidip yerleşmişlerse de, bu ülkelerin çok iç taraflarına gitmemişlerdir. Bölgenin iklimi ve otlak durumunun, hayvanları için uygun olmaması bu bölgelerde Türklerin fazla yayılmasına engel olmuştur. Anadolu ise iklimi ve geniş odaklarıyla Türklerin yaşantısına uygundu. Anadolu'nun nüfus açısından yoğunluğa sahip olmaması ve Türklere direnecek askeri organizasyonunun bulunmaması da Türkmenlerin Anadolu’ya gelmesi için teşvik edici unsurlar olmuştur.

3 – Türkler geldiğinde Anadolu'da kimler vardı?: Selçuklular Anadolu'ya geldiğinde burada Rumlar, Ermeniler, Süryaniler ve Araplar vardı. Ancak Bizans, Anadolu'nun tek hakimiydi. İlk Türk akınlarının başladığı sırada Ani, Van, Lori ve Kars'ta Ermeni prenslikleri bulunuyordu.

4 - Anadolu'ya ilk ne zaman geldiler?: Türklerin Anadolu'ya gelişini MÖ 3000-2000 yıllarına kadar çıkaranlar varsa da, bu iddialar tarihçiler arasında genel kabul görmüş fikirler değildir. Anadolu'ya ilk Türk girişi IV. yüzyılın sonlarına doğru Batı Hunları (Avrupa Hunları) tarafından gerçekleştirilmiştir.

5 - Malazgirt'ten önce kazanılan savaş hangisidir?: İbrahim Yinal, 1047 yılında Nişapur'a gelen Türkmen kitlelerini Anadolu'ya göndermiş ve kendisinin de arkalarından geleceğini vaad etmişti. Bizanslılar Selçukluları Büyük Zap Suyu civarında pusuya düşürmüş ve Hanedan Hasan Bey de şehit edilmişti. Bu olayın ardından büyük bir ordu ile Anadolu'ya gelen İbrahim Yinal ve Kutalmış, Bizans kuvvetlerini Pasin ovasındaki Hasankale'de 18 Eylül 1048'de büyük bir mağlubiyete uğrattılar.

6 – Anadolu nasıl fethedildi?: Türkmen Kitleleri, Hasankale zaferinden (1048) sonra Anadolu'ya yayılmaya başladılar. Afşin, 1068'de Anadolu'yu boydan boya geçip İstanbul Boğazı'na kadar ilerlemişti. Türkmenlerin düzenli Bizans ordularına karşı mücadele edecek güçleri yoktu. 26 Ağustos 1071'de kazanılan Malazgirt zaferi Bizans ordusunu çökertti ve Anadolu'nun kapılarını sonuna kadar Türkmenlere açtı. Bizans'ın yediği bu büyük darbe Türkmenlerin Anadolu'ya sel halinde akışını sağlamıştır. Kutalmış oğlu Süleyman Şah Türmenlerin başına geçti ve kısa sürede Orta Anadolu'dan İznik'e kadar olan sahayı ele geçirip Türkiye Selçukluları Devleti'ni kurdu. Bu devlet Büyük Selçuklular'a tabi olmadığı gibi aralarında düşmanlık da bulunuyordu. Alparslan'ın oğlu Melikşah, Kutalmış oğlunun kurduğu bu devleti ortadan kaldırmak için Bizans'la dahi işbirliği yapmış, ancak ölümü üzerine teşebbüsü sonuca ulaşamamıştır.

7 - Anadolu'ya ne kadar Türk geldi?: Yüzyılın ortalarından itibaren Türkler Anadolu'da yerleşmeye başladılar. Asıl yerleşme ise Malazgirt Savaşı ile oldu. Malazgirt'ten sonra Anadolu ile Türkistan arasında bir 'göç kanalı' oluştu. Türkmenler, kümeler halinde gelmeye başladılar. Ancak ne kadar Türk'ün geldiğini tam olarak bilinmiyor. Anadolu'ya Türkmenlerin gelişi bir anda olmamış, birkaç yüzyıl sürmüştür. En önemli göç dalgalarından birisi XIII. yüzyılda Türkistan'ın Moğol istilasına uğramasından sonra gerçekleşmiştir. XVI. yüzyılın sonlarındaki Osmanlı kayıtları incelendiğinde, bu dönemde Anadolu'da yerleşik hayata tam olarak geçmemiş yaklaşık olarak 1 milyon Yörük/Türkmenin bulunduğu görülmektedir.

8 - Anadolu'ya yalnızca göçebe Türkler mi geldi?: Anadolu'ya gelen Türklerin büyük bir kısmı göçebedir. Ancak göçebe Türklerin yanı sıra önemli sayılabilecek miktarda yarı yerleşik ve tam yerleşik yaşayışta bulunan Türkler de gelmiştir.

9 - Anadolu ne zaman Türkiye oldu?: Türklerin akın akın Anadolu'ya gelmeleri sonucu Avrupa'da burası 'Türkiye' diye anılmaya başlanılmıştır. Batılı yazarlar Anadolu'dan, Türk hâkimiyetine giren hiçbir ülkeye vermedikleri bir adla "Turchia/ Turquie" (Türkiye) diye söz etmeye başlamışlardır. Bu haçlı seferinden yarım yüzyıl sonra Simon de Saint-Quentin bu isimlendirmeyi sistematik hale getirmiştir.

10 – Anadolu Selçuklu devleti ne zaman kuruldu?: Malazgirt savaşından çok kısa bir süre sonra Türkler İstanbul'un yanı başındaki İznik'e kadar olan toprakları ele geçirip Anadolu'daki ilk devletlerini kuruyorlardı. Bu devletin kuruluş tarihi 1075 olarak bilinir. Aynı yıl Bizans'la yapılan antlaşma, bağımsızlığın hukukî belgesini teşkil etmektedir.

Nizamettin BİBER

Uzman İnşaat Mühendisi