Urartular: Dağların kralları V

II. Rusa döneminden sonra Urartu krallığı hızlı bir gerileme sürecine girer. Bir önceki yazımda belirttiğim gibi II. Rusa’nın gösterişli kaleler ve sanat eserlerinin yapılması için yaptığı harcamaların ülkenin ekonomik anlamda çöküşe sürüklenmesinde etken olduğu düşünülmektedir.

II. Rusa’dan sonra iktidara Erimena isimli bir kral geçer. Söz konusu kral ve döneminde meydana gelen olaylar hakkında çok ayrıntılı bilgiler yoksa da onun iktidar döneminde herhangi bir kent ya da kale yapılmamış olduğu bilinmektedir. Erimena’nın herhangi bir inşa faaliyetinin olmaması o dönemde Urartuların sefere çıkıp kale inşa edecek güçte olmadıklarının bir göstergesi olarak kabul edilebilir.

Erimena’dan sonra ise III. Rusa isimli bir kralın varlığı bilinmektedir. Son dönemlerde yapılan araştırmalarda III. Rusa döneminden kalan bir yazıt bulunmuştur. Van’ın Göverek köyü yakınında bulunan ve bu yüzden “Göverek yazıtı” adı verilen kitabede, o çağda Urartu ülkesinde tapınım gören Tanrıların adları geçmektedir. Bu yazıtı ilginç kılan şey ise Urartu Tanrılar topluluğu içinde sayılan Tanrılar arasında Assurluların baş Tanrısı Assur’un da isminin geçmesidir. Bu durum bize o dönemde Urartu krallığında yaşayan insanların arasında Tanrı Assur’a tapan kişilerinde bulunduğunu göstermektedir. Urartu krallarının I. Argişti döneminden beri sistematik olarak uyguladıkları toplu nüfus aktarımı (tehcir) politikasıyla çok çeşitli etnik gruplara mensup insanların Urartu ülkesinin değişik noktalarına yerleştirildiklerini biliyoruz. Olasılıkla toplu nüfus aktarımı ile gelen kişiler arasında Tanrı Assur’a tapanlarda mevcuttu ve bu halkla birlikte Tanrı Assur’da Urartu ülkesinde tapınım gören Tanrılar arasındaki yerini almıştı.

III. Rusa’nın ardından III. Sarduri ve IV. Sarduri isimli iki kralın adı geçer ancak bunların dönemleri hakkında elle tutulur bir bilgi bulunmamaktadır. II. Rusa’dan sonra tahta geçen ve bu yazımda anlatmış olduğum kralların hiç birinin iktidar tarihleri net olarak bilinmediği için bende tarih veremiyorum. Tarihler net olmasa da net olan birşey var: Urartu krallığı II.Rusa’dan sonra zayıfladı ve ne yazık ki bir daha asla eski gücünü toparlayamadı.

Urartu krallığının tam olarak hangi tarihte yıkıldığını bilemiyoruz ancak yıkılış süreci en geç M.Ö 585 yılında tamamlanmıştı. Genel teammül Urartu krallığını İranlı Medlerin ve Orta Asyalı İskitlerin yıktıkları yönündedir. Ancak bu konuda ve Urartu’nun son dönemleri hakkında net şeyler söylemek konu hakkındaki kaynak yetersizliği sebebiyle oldukça güçtür. Belki gerçekten bu kavimlerin saldırısı, belki bir doğal afet, belki ülke içinde çıkan bir isyan, kimbilir belki de hepsi birden Urartu krallığının sonunu getirdi. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir konu da Urartu ülkesinin çok parçalı etnik yapısıdır diye düşünüyorum: Urartu krallarının uzun yıllar boyunca işgal ettikleri bölgelerdeki halkı zorla toplu göçe tabi tutmaları ve bu insanları vatanlarından ayırarak ülkenin farklı farklı yerlerinde iskana zorlamaları olasıkla halkın yönetime olan saygısını, sevgisini ve güvenini yok etmişti. Sadece korkudan ve mecburiyetten devlet yönetimine itaat etmek zorunda kalan bu insanlar, devletin zayıfladığı ve zor durumda kaldığı bir anda isyan ederek Urartu krallığına son darbeyi vurmuş olabilirler.

Urartu krallığının yıkılışının ardından Doğu Anadolu bölgesi büyük bir karanlığa gömüldü ve olasılıkla buralarda yaşayan halk Urartu öncesi göçebe yaşam tarzına geri dönerek yaylalara çıktı. Urartu krallığının M.Ö 585 yıllarındaki yıkılışından yaklaşık 60 yıl sonra yani M.Ö 522 yılında Pers kralı Darius’un yazdırdığı Behistun anıtında, bir zamanlar Urartu krallığına ait olan topraklar için Armenia tanımının kullanıldığını görürüz. İşte bu, tarihte Ermeni adından ilk söz ediştir ve Doğu Anadolu’nun M.Ö 6. yüzyılın sonlarından itibaren Ermeni kimliği altında birleşmiş ve Ermenice konuşan insanların yaşadığı bir bölgeye dönüştüğünün bir göstergesi niteliğindedir.

Blog Resim: Yonca ağızlı testi formundaki Urartu seramikleri