YALVAÇ DERİ FABRİKASI

İnsanlarımız besledikleri hayvanlardan faydalanırken, onun derisini de ihmal etmemişlerdir. Tarih boyunca deriyi işlemek köklü bir kültür gerektirmiştir. Bilindiği gibi ham deri üretiminin tek kaynağı hayvancılıktır. Bu yüzden hayvancılığın yaygın olduğu yerlerde deri işleme tekniklerinin bilinmesi şaşırtıcı değildir. Ülkemizde deri işleme merkezlerinden birisi Yalvaçtır. İstanbul ve Uşak gibi büyük deri işleme merkezlerinin yanında Yalvaç’ın ismi de her zaman sayılmaktadır. Ancak yapılan literatür taramasında Yalvaç dericiliğinin tarihi ve işleme teknikleri konusunda maalesef çok az bilgi vardır.

Çok eski çağlardan beri Yalvaç deri üretimi konusunda ismini duyurmuş bir yerleşim yeriydi. Hatta hatırı sayılır miktarda manda üretimi de vardı. Romalılar döneminde bile namlı ustalar ham derileri işlere, günlük hayatta kullanılacak eşsiz eserler yaparlardı.15. yüz yılda özellikle Fransız ve İngilizler bu işin nasıl yapıldığını öğrenmek için özel adamlarını göndermişlerdi.

Osmanlıda dericilik ahilik teşkilatıyla güçlenmiştir. Deri Osmanlı ordusunun temel malzemelerinden biri haline gelmiş, Fatih Sultan Mehmet yayınladığı fermanla derici ve saraçları koruma altına almıştır. Şöyle ki bu tür işler sadece meslek erbabı tarafından yapılabileceği padişah fermanıyla tespit edilmiştir. Savaş elbiseleri, hurç,kitap cildi, ordu ayakkabısı gibi ürünlerde 17.yüzyıl sonuna kadar Avrupa pazarlarına hakimiyetimiz sürmüştür.1866 yılında Yalvaçta Almanlarla ortak bir deri fabrikası kurulmuştur.Bu fabrika daha çok askeri malzemelerin üretilmesini hedeflemiştir.

1922 yılında bir araya gelen iş adamları Yalvaç Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi olarak tescil edilerek hisse senetleri çıkartırlar. Arkeolog Şefik Feyzi ve eşi, Arapzade Celal, Ali bey zade Şevki ve Hüseyin Hüsnü beylerin başını çektiği bu hayırlı hareket 1924 yılında Yalvaç sınırları içinde Hisarardı köyüne doğru Alman usulünde taş temel üzerine iki katlı binası yapılır. Üretime başladığında yeni Cumhuriyetin gurur duyduğu ilk yirmi beş şirketinden birisi olmuştur. Yalvaç Deri Ticaret ve Sanayi A.Ş.1925 yılında Sümerbank bünyesine alınır. Ancak 130.000 liralık sermayesinin 80.000 lirası Yalvaçlıların,50.000 lirası Sümerbank ortaklığı şeklindedir.

1929 yılına gelindiğinde Beykoz Deri Fabrikası bünyesine alınarak üretime devam eder. Öyle ki üç vardiya halinde yüz yirmi işçi günde yüz manda derisi işlenmekte, üretilen deriler Yalvaç- Akşehir arası at arabası ile Akşehir-İstanbul arası trenle taşınmaktaydı. Yılda altı bin  büyük baş derinin işlendiği kayıtlarda bulunmaktadır.1940 yılından sonra at arabasının yerini kamyonlar aldıysa da yolun durumu kötü olduğundan sıkıntı oluşturmaktaydı.1945 yılında Sümerbank hisselerini Yalvaç Belediyesine devretme kararı aldı. Fabrika bu şekilde 1956 yılına kadar deri üretme işini sürdürdü. Daha sonra fabrika kapandı ancak ustaların bireysel üretimiyle askerlerimize kütüklük yapımı ve süvarilerin koşum aletleri yapılmaya devam etti. Özellikle süvari birliklerinin kaldırılmasıyla Yalvaç dericileri sıkıntıya girdi. Yalvaçta deri işinde atmış dükkanda tahminin altı yüz işçi çalışmaktadır. Dericilikten yılda ilçeye on beş milyon TL girmektedir. Esnaf tablo, çanta, cüzdan, anahtarlık, deri kolye, deri işlemeli saatler ve çırçır topu yapmaktadır.

Bu günlere gelindiğinde fabrika binası için Yalvaç Belediyesinin beş yıldızlı otele dönüştürme projesi takip edilmektedir. Ancak deri ustalarımız günlük kullanılan eşyaların yanında daha çok pamuk çırçır fabrikalarında kullanılan merdane yapından geçimini sağlamaktadır.Deri Organize Sanayi Sitesi ÇED raporu alamadığı için çalıştırılamamaktadır. Yalvaç dericilik esnafı kullandığı kimyasallar sebebiyle ağır çevresel kurallarla baş etmeye çalışmakta, tekrar eski günlerine ulaşabilmek için devlet desteği beklemektedir.

        KaynakGültekin Cem Gürsel  Selçuk Üni.yük lis.Tez.