'' Homo ,homini lupus !.. '' : '' İnsan ,insanın kurdudur !.. ''

Latince konuşan  Roma İmparatorluğu, Roma Cumhuriyeti'nin Augustus liderliğinde ,MÖ 1. yüzyılda yeniden örgütlenmesiyle kurulan antik Roma devletidir.

Batı Roma İmparatorluğu) 476 yılında Kavimler Göçü'nde Avrupa'ya gelen Kuzey Kavimlerinin saldırıları sonucunda yıkılmış, doğu kısmı da varlığını Doğu Roma İmparatorluğu veya Bizans İmparatorluğu olarak 1453'de Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u Fethine kadar sürdürmüştür.

* * * ** *

Latince'den dilimize geçen yüzlerce sözcük vardır...Birçok kişi,bu sözcüklerin İngilizce,Fransızca gibi dillerden geldiğini sanar...

Atasözleri,o dilin omurgasını belirler ve dilin yaşanmışlığının en güzel kanıtıdır.

İstanbul'un ülkemize katılmasıyla birlikte Doğu Roma İmparatorluğu'nun bitişi gerçekleşmişti... Bu,  '' çağ açıp,çağ kapatan '' müthiş tarihi olay ,devâsa bir kültürün de topraklarımıza katılarak harmanlanmasını sağlamıştır.

Birinci bölümünü önceki yazımda örneklerle açıkladığım Latin kültüründen gelen özlü sözlerin ,Roma İmparatorluğu bünyesinde de coşarak zengin bir hazine haline geldiği görülür.

Dikkatle incelenip okunduğunda bugüne nasıl ışık tuttuklarına ve halâ güncelliklerini koruduklarına tanık oluruz.

Her Cuma namazı sonrasında atına binen ,Fatih Sultan Mehmet'in,arkasından ,görevli  yeniçeri ,yüksek sesle :

''Mağrur olma padişahım !..Senden büyük Allah var !..''  diye bağırırdı.

M.Ö 3. yy' da ,savaştan muzaffer dönen, Roma İmparatorlarına:

- İmparatorum ,siz Tanrı değilsiniz !..  şeklinde yapılan haykırışın benzerliği düşündürücüdür.

  İlgilenen okurlarıma, yine bu yazımda da Latince'den gözel söz seçkileri sunuyorum...

   Umarım beğenerek okursunuz...

* * * * * * * *

A bove ante, ab asino retro, a stulto undique caveto
Öküzün önünde, eşeğin arkasında, aptalın her tarafında hazırlıklı ol.

Abyssus abyssum invoc
Uçurum uçurumu çağırır. (Bir hata diğerlerinin doğmasına sebep olur)

Acta non verba
Hareket, söz değil.

Ad augusta per angusta
Doruklara doğru dar yollardan (Başarı kolay kazanılmaz) (Hernani, Victor Hugo - sahne IV)

Ad impossibilia nemo tenetur
Hiç kimse yapamayacağı şeyler için söz vermemelidir.

Adversus solem ne loquitor
Güneş aleyhinde konuşma (Açık ve belli şeyleri tartışma)

Ægroto dum anima est, spes est
Hasta nefes aldıkça, umut vardır. (Erasmus, Adages, 2.4.12)

Age quod agis!
Ne yapıyorsan onu yap!

Alis grave nil
Hiçbir şey kanatları olandan daha hafif değildir.

Amantes amentes
Aşık olmak deliliktir.

Amicus certus in re incerta cernitur
Arkadaşlar kötü günde belli olur.

Amor est vitae essentia
Aşk hayatın özüdür. (Robert B. Mackay)

Amor omnia vincit
Aşk her güçlüğü yener.

Aquila non capit muscas
Kartallar sinek avlamazlar. (Erasmus, Adages, 3.2.65)

Argumentum ad hominem
Tartışmanın kalitesi, tartıştığın kişinin kalitesine bağlıdır.

Ars est celare artem
Gerçek sanat sanatı gizli tutabilmektir.

Audaces fortuna juvat
Talih, cesaret edene güler.

Audere est facere
Cesaret etmek, yapmaktır.

Aut disce aut discede
Ya öğren, ya terket.

Avaro omnia desunt, inopi pauca, sapienti nihil
Cimrinin herşeyi, fakirin bazı şeyleri eksiktir, bilgin'in ise hiçbir şeyi eksik değildir.


Bene diagnoscitur, bene curatur
İyi teşhis etmek, iyi tedavi etmektir.

Beneficium accipere libertatem est vendere
Yapılan iyiliği kabul etmek özgürlüğünü satmaktır.

Bis dat, qui cito dat
Hızlı vermek, iki defa vermektir.

Bona valetudo melior est quam maximæ divitiæ
Sağlıklı olmak en iyi zenginliklere bile yeğdir.

Bonitas non est pessimis esse meliorem
İyi olmak en kötüden daha iyi olmak anlamına gelmez.

Brevitatis causa
Kısaca söyle


Canis sine dentibus vehementius latrat
Dişsiz köpek daha kuvvetli havlar

Carpe diem
Anı yaşa, günü yakala

Cave ne cadas
Düşüşe hazırlıklı ol (gelenek olarak bir zafer sırasında imparatorun arkasında duran kölenin söylediği sözler)

Cibi condimentum est fames
Açlık her yemeğin baharatıdır.

Citius, Altius, Fortius
Daha hızlı, daha yukarı, daha güçlü...

Coelum non animum mutant qui trans mare currunt
Denizi aşan insanlar ruhlarını değil, üzerlerindeki gökyüzünü değiştirirler.

Cogitationis poenam nemo meret
Kimse düşüncesinden dolayı cezayı haketmez.

Cogito ergo sum
Düşünüyorum, o halde varım

Collige virgo rosas
Topla, genç kız, çiçekleri.

Condemnant quod non intellegunt
Anlamadıklarını mahkûm ederler.

Contraria contrariis curantur
Karşıtlıklar karşıtlıklara iyi gelir (çivi çiviyi söker)

Cuiusvis hominis est errare
Yanılmak tüm insanlara özgüdür.

Cura ut valeas!
Kendine özen göster!


De mortuis nihil nisi bene
Ölüler hakkında yalnızca iyi şeyler konuşulmalıdır.

Disce quasi semper victurus vive quasi cras moriturus
Hep yaşayacakmış gibi öğren,yarın ölecekmiş gibi yaşa.

Docendo disco,scribendo cogito
Öğreterek öğreniyorum, yazarak düşünüyorum.

Ducunt volentem fata,nolentem trahunt
Kader, onu kabul edene yol verir, reddedeni ezer geçer.

Dulce et decorum est pro patria mori
Vatan için ölmek tatlı ve güzeldir. (Horatius)

Dum spiro,spero
Nefes aldığım sürece umut ediyorum.

Dum vivimus servimus
Yaşadığımız sürece hizmet ederiz.


E fructu arbor cognoscitur
Ağaçlar meyvelerinden tanınır.

Ex nihilo nihil fit
Hiçlikten hiçlik çıkar. (Lucretius)

Experto crede
Ehil olana güven


Faber est suae quisque fortunae
Herkes kendi kaderini yazar. (Appius Cladius Caecus)

Fabricando fit faber
Pratik mükemmelleştirir.

Facilius est multa facere quam diu
Birçok şey yapmak hayat boyu sadece bir şey yapmaktan daha kolaydır.

Facito aliquid operis, ut semper te diabolus inveniat occupatum
Hep çalışın ki şeytan geldiğinde sizi meşgul görsün.

Felix qui potuit rerum cognoscere causas
"Şey"lerin derinliklerine inebilenlere ne mutlu! (Virgilius)

Fere libenter homines id quod volunt credunt
Kural olarak, insan olmasını umduğu şeye inanır.

Festina lente!
Yavaşça acele et!

Fide, sed cui vide
Güven, ancak önlemini de al.

Fraus latet in generalibus
Genellemeden hata doğar.


Gutta cavat lapidem non vi, sed sæpe cadendo
Suyun taşı delmesi gücünden değil sürekliliğindendir.


Homo homini lupus
İnsan insanın kurdudur.

Humanius est deridere vitam quam deplorare
Hayata gülmek, hayat için ağlamaktan daha insani bir davranıştır.

Inventas vitam iuvat excoluisse per artes
Bırakın sanat ve bilimle hayatı güzelleştirelim/geliştirelim. (Vergil, Nobel Madalyası)

Ipsa scientia potestas est
Bilgi tek başına güçtür (Sir Francis Bacon)


Labor omnia vincit improbus
Güçlü bir çalışma, emekle her şeyin üstesinden gelinir. (Virgilius)

Laborare est orare
Çalışmak ibadettir.

Lacrimis struit insidias cum femina plorat
Kadın ağlarken, gözyaşlarıyla tuzak hazırlar. (Caton)


Macte animo! Generose puer, sic itur ad astra
Cesaret soylu evlat! Ancak bu şekilde yıldızlara doğru yükselinir.

Mater artium necessitas
İcatlar ihtiyaçlardan doğar. (Apuleius)

Medicus curat, natura sanat
Doktor tedavi eder, doğa iyileştirir.

Memento audere semper
Her zaman cesaret etmeyi/denemeyi unutma.

Mendacem memorem esse oportere
Yalancının hafızası güçlü olmalıdır. (Quintilian)

Militat omnis amans
Her aşık bir savaşçıdır (Ovidius)


Nam et ipsa scientia potestas est
Bilgi güçtür.

Ne(non) bis in idem
Bir nedenden iki kere hüküm giyilmez

Nec Jactantia Nec Metu
Ne övün ne de yerin.

Nemo sine vitio est
Hiç kimse hatasız değildir.(Seneca)

Nescire autem antequam natus sis quid acciderit, id est semper esse puerum
Doğduğundan önce olanları bilmemek, hala çocuk kalmaktır. (Marcus Tullius Cicero)

Nihil lacrima citius arescit
Hiçbir şey gözyaşından daha hızlı kurumaz.

Nihil novi sub sole
Güneşin altında (yeryüzünde) yeni bir şey yok.

Nil desperandum
Asla vazgeçme.

Non fui, fui, non sum, non curo
Yoktum, varım, olmayacağım, umrumda değil. (Mezartaşlarında bulunan epiküryen felsefeden etkilenmiş yazılar, kısaltma: NFFNSNC)

Non omnia possumus omnes
Herkes her şeyi yapamaz.

Non scholæ, sed vitæ discimus
Okul için değil, hayat için öğreniyoruz.

Non semper ea sunt quae videntur
"Şey"ler çoğu zaman göründükleri gibi olmazlar.

Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum
Elbise insanı güzelleştirmez, insan elbiseyi güzelleştirir.

Nosce te ipsum
Kendini tanı

Nulla dies sine linea
Bir şeyler yazmadan geçen gün gün değildir. (Émile Zola mottosu)

Nulla tenaci invia est via
Hiçbir yol aşılmaz değildir.

Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit.
Hiçbir deha yoktur ki içine biraz delilik karışmamış olsun. (Sénèque le Jeune)

Nunc aut numquam
Ya şimdi ya hiçbir zaman


Odi profanum vulgus et arceo
İnsan sürüsünden nefret ediyorum ve uzak duruyorum. (Horatius)

Omnes vulnerant, ultima necat
Her geçen dakika yaralar, sonuncusu öldürür

Omnia mea mecum porto
Bütün her şeyi yanımda taşıyorum.

Omnium rerum principia parva sunt
Her şeyin küçük bir başlangıcı vardır.

Optimum medicamentum quies est
En iyi ilaç dinlenmektir.

Ora et labora
Dua et ve çalış.

Otium sine litteris mors est
Edebiyatsız geçen zaman ölümcüldür.


Parva leves capiunt animos
Küçük şeyler küçük ruhları esir alır. (Ovidius)

Peior est bello timor ipse belli
Savaşın korkusu savaşın kendisinden daha kötüdür.

Per aspera ad astra
Zorlu yollardan yıldızlara

Possunt quia posse videntur
Yapabilirler, çünkü yapabileceklerini düşünüyorlar.

Post cenam non stare sed mille passus meare
Yemekten sonra oturup kalma, hatta bir mil yürü.

Potius sero quam numquam
Hiç olmamaktansa geç olsun.(Geç olsun güç olmasın)


Quae nocent docent
Yaralayan şey öğreticidir.

Qui nescit dissimulare, nescit regnare
Saklamayı bilmeyen yönetmeyi bilemez.

Qui non proficit, deficit
İleri gitmeyen geri kalır.

Qui rogat, non errat
Soru sormak hata değildir.

Qui scribit, bis legit
Yazan iki kere okumuş sayılır.

Qui tacet, consentire videtur
Sessiz kalan onaylıyor demektir.

Qui timide rogat docet negare
Çekinerek isteyen reddi çabuklaştırır.

Quid me nutrit, me destruit
Beni besleyen şey aynı zamanda beni yok ediyor.

Quod medicina aliis, aliis est acre venenum
Bazılarının ilacı kimileri için zehirdir.

Quod nocet, saepe docet
Zarar veren şey genelde öğretir de.

Quot capita, tot sententiæ
Var olan insan kadar farklı fikir vardır.


Repetitio est mater studiorum
Tekrar öğrenmenin anasıdır.


Scio me nihil scire
Bildiğim tek şey hiçbir şey bilmediğimdir.(Socrates)

Si vis amari, ama
Sevilmek istiyorsan önce sev.

Suum cuique
Herkes hak ettiğini bulur.


Tempora mutantur et nos mutamur in illis
Zaman hareket ediyor, biz de onunla birlikte değişiyoruz.

Timeo hominem unius libri
Tek kitaplı insandan korkarım.


Ulula cum lupis, cum quibus esse cupis
Kurtlarla dolaşan ulumayı öğrenir.

Uti, non abuti
Kullan ama suistimal etme


Vasa vana plurimum sonant
En fazla sesi boş çanaklar çıkarır.

Verba docent, exempla trahunt
Kelimeler öğretir, örnekler yol gösterir.

Veritas odium parit, obsequium amicos
Dürüstlük düşmanları, yalakalık dostları doğurur.

Vide supra
Daha yukarsını gör.