100 derece ateşle yanıyor

Yıllar önce televizyonda yabancı bir filmde duyduğumda şaşırmıştım. Çocuğu hastalanan kadın doktora telefon ediyordu "Oğlum 100 derece ateşle yanıyor". 100 derece diye kastedilen 100 Fahrenheit olmalıydı (1). Bizim kullandığımız Celcius (Santigrad) derecesi olarak 37.8 ederdi. Çevirmen sözcükleri doğru çevirmiş ama derecenin bizim derece olmadığını anlamamış ve de 100 derece vücut sıcaklığı mantıksız gelmemiş.

Seksen sonlarında kontrol etmem için bir standart tasarısı gelmişti. Tablolarda birçok sayının yanında "dakika" yazılıydı ama standartta zaman ölçümü olacak birşey bulamamıştım. Meğerse bütün "dakika" yazılı yerler "minimum" olmalıymış. Standardın İngilizce orijinalinde "minimum" "min" diye kısaltılmış, çevirmen de "min" olsa olsa "minute (dakika)" sözcüğünün kısaltılmasıdır diye "dakika" olarak çevirmiş. O sayıların ölçüsünün nasıl dakika olabileceğini sorgulamamış.

Televizyonda seyrettiğimiz filmlerde veya belgesellerde "Feet", "İnç", "Mil" gibi bizde kullanılmayan ölçü birimlerini ya aynen olduğu gibi veriyorlar ya da bizim birimlerimize çeviriyorlar. Çevirmenlik yalnızca metni dilimize çevirmek olmamalı, birimler de bizim anlayacağımız şekilde çevrilmelidir. Birim çevirmeleri çoğunlukla doğru yapılsa da orijinaldeki yuvarlamalar çeviriye yansıtılamadığı için anlamsız sayılar ortaya çıkabiliyor. Orijinalinde 5 inç diye verilen bir uzunluğu Türkçe dublajda 12,7 cm diye verdiklerinde doğru çevirmiş oluyorlar ama 5 inçin yuvarlanmış bir sayı olabileceğini düşünseler bunu 12,7 cm yerine 10, 12, 13, 15 gibi yuvarlak sayıların 12,7’den daha akılcı olabileceğini görürler. Belki orijinalde 5 inç olarak verilen uzunluk 4-6 cm arasında sayıların ortalama bir değeridir. Birim çevirmelerinde anlamlı yuvarlamalar yapılmazsa çevirinin anlamsız olacağını gözönünde bulundurmak gerekir.

Bir hayvanın saatte 30 mil hızla koştuğunu anlatan cümle dilimize çevrilirken daha kolay anlaşılsın diye mil kilometre’ye çevriliyor. Daha çok bilinen mil deniz mili olduğu için o kullanılarak çevriliyor ve buradaki 30’un yuvarlak bir sayı olduğu unutularak ayrıntılı sayı veriliyor: Saatte 43 km... Oysa burada 40 km veya 45 km daha anlamlıdır.

Yazarken, konuşurken veya çeviri yaparken birimlerin anlaşılır şekilde kullanılması ve sayıların doğru yuvarlanması yazının veya konuşmanın anlamını güçlendirir.

(1) Sıcaklık ölçümünde bizim kullandığımız Celcius veya Santigrad birimi suyun 0 derecede donması 100 derecede kaynamasına göre düzenlenmiş ölçüm sistemidir. ABD ve İngiltere’de kullanılan Fafrenheit’ta ise su 32 derecede donar, 212 derecede kaynar. Fahreheit’ı Celcius’a çevirmek için 32 çıkartıp 1,8’e bölmek gerekir.