Akhenaton ve tek Tanrı inancı

Birçok kişi ilk tek Tanrılı dinin Musevilik olduğunu düşünür ama bu doğru değildir. Musevilikten önce Mısır’da tek Tanrı inancı mevcuttu: Milattan önce 1353- 1335 yılları arasında Mısır’a hükmeden firavun IV. Amenhotep, yeryüzündeki ilk tek Tanrılı dinin yaratıcısı olmuş ve Aton adını verdiği tek Tanrıyı benimseyerek Mısır’ın eski çok Tanrılı geleneğini reddetmiştir. Bununla da kalmayan IV. Amenhotep, kendi inancını Mısır halkına da kabul ettirebilmek için büyük bir çaba içine girmiş ve Amon, Ra, Maat, Ptah, Horus, Anubis, İsis, Osiris gibi eski Mısır Tanrılarına ve Tanrıçalarına adanan birçok tapınağı yıktırmıştır.

Mısır’ın Amon rahiplerinin önderliğindeki çok Tanrılı inancına düşman olan IV.Amenhotep, babası III. Amenhotep’in ölümünden sonra Mısır firavunu oldu ve bu göreve gelir gelmez adını “Aton’a hizmet eden” anlamına gelen Akhenaton olarak değiştirdi. Günümüzde de ilgili kral daha ziyade ikinci ismiyle tanınmaktadır.

Akhenaton, çok Tanrılı dinden kopuşunun bir simgesi olarak başkenti Tanrı Amon’un kutsal kenti Teb’den Amarna adını verdiği başka bir kente taşıdı ve yeni başkentini Tanrısı Aton’a adanan tapınaklarla süsledi. Akhenaton’un inandığı tek Tanrı Aton, güneş Tanrısı olarak benimsenmişti ve bir güneş diskiyle simgeleniyordu.

Ancak Akhenaton, kendi inancını halkına benimsetmekte başarısız olmuş olacak ki, firavunun ölümünün ardından Akhenaton’un Tanrısı unutuldu ve tekrar eski çok Tanrılı inanışa geri dönüldü. Sonuçta binlerce yıldır geçerli olan inanışları unutturmak kolay bir şey değildi. Ayrıca Mısır içinde çok güçlü bir konuma sahip olan Amon rahipleri de Akhenaton’un dinsel reformundan çok olumsuz bir biçimde etkilenmişler dinsel, ekonomik ve siyasi güçlerini kaybetmişlerdi. Bekleneceği üzere Amon rahipleri Akhenaton’un ölümünün yarattığı fırsatı kaçırmamışlar ve eski çok Tanrılı Mısır dinine geri dönüşü sağlamışlardır. O noktadan sonra Akhenaton, Mısır’da lanetli ve sapık firavun olarak adlandırılır olmuş, tek Tanrı Aton’a adanan tapınaklar ve Akhenaton’un başkenti Amarna tahrip edilerek unutulmaya terkedilmiştir.

Keşfedilen hazinelerle dolu mezar odasıyla tanınan firavun Tutankamon, lanetli firavun Akhenaton’un oğludur ve babasının ölümünün ardından Tutankaton olan adını Tanrı Amon’un en tepede olduğu çok Tanrılı inanca geçişin bir simgesi olarak Tutankamon olarak değiştirmiş ve başkenti yeniden Teb şehrine taşımıştır.

Bazı düşünürler Akhenaton’un tek Tanrı inancının Musevilik dinine ilham verdiğini önermişlerdir. Örneğin Sigmund Freud “Musa ve Tektanrıcılık” isimli kitabında Hz Musa’nın tek Tanrı fikrini Akhenaton’un dininden etkilenerek ortaya attığını iddia eder. Hatta daha ileriye gidip Akhenaton’un Musa ile aynı kişi olduğunu ya da ilginç yüz yapısı ve çekik gözlerinden dolayı onun uzaylı olduğunu ortaya atanlar bile çıkmıştır.

Akhenaton, Mısır tarihindeki aykırı özelliği ve ilk kez tek Tanrı inancını ortaya atan kişi olması nedeniyle insanların ilgisini ve merakını her daim üzerine çekmeye devam edecek gibi görünüyor. Bu arada yazımı bitirmeden Mısır’ın en ünlü kraliçelerinden biri olan Nefertiti’nin Akhenaton’un eşlerinden biri olduğunu belirtmek isterim.