Afganistan fakir bir Asya ülkesidir.  37 milyon nüfuslu, 653 bin km²  alanlı Batıda İran, Türkmenistan, Kuzey’de Uzbekistan Tajikistan, Doğuda Çin ve Güney’de Pakistan ile komşu bir Asya kara devletidir. Batıda petrol zengini Ortadoğu ülkeleri ve gaz zengini Türkmenistan’la komşu olması, Güney’de Hindistan’a Pakistan üzerinden geçiş sağlaması, Kuzey’de Rusya’ya yakın oluşu, Doğu’da Çin ile sınırının oluşu Afganistan’ı petrol, gaz ve ticari yol geçişleri için köprü ülke olması yönünden önemli kılmaktadır. Madencilik alanında, çok sayıda metal yataklarına sahip olması ve nadir metaller bulunması yönünden zengindir. Afganistan GDP yıllık 20 milyar$, kişi başı ortalama geliri 508$’dır. Fakir bir ülkedir.

Stratejik konumu önemlidir.Çok uzak geçmişe gitmeden İngilizler 1839 sonrasında Hindistan hâkimiyetini elde edince Rusya’nın Hindistan’a gelmesini önlemek için Afganistan’ın önemini anlayıp, burada güçlenmek isteyince Afganistan dış müdahalelere maruz kalmıştır.1960’larda Zahir Şah ile modernleşmeye açılan Afganistan daha sonra muhafazakar, yenilikleri kabul eden, komünist ve etnik grupların iktidar kavgalarıyla istikrarsızlaştırılmıştır.

Rus işgali: Rusya yönünden Afganistan‘ın elde tutulması radikal İslamın Rusya’ya olası zararının önlenmesi ve Orta Asya hakimiyeti yönünden önemliydi. Bu yüzden 1979’da Sovyet taraftarı Hükümetin daveti üzerine Afganistan’ı işgal etti. Ancak 80-120 bin aralığında değişen Sovyet gücü Afganistan’da devamlı kayıp vermiştir. Afganlılar, Ruslara karşı Saudi Arabistan’ın para yardımı ve ABD’den alınan stinger roketleri ile karşı koydular. Ruslar kırsalda kazanılamayacağı görülen savaşa devam etmenin anlamsız olduğuna karar verip Gorbaçov’un kararıyla 1989’da işgali sona erdirip geri çekildiler.Bilanço ağırdır. 6 milyon Afgan göçmen Pakistan’a geçmiştir. Yaklaşık 1 milyon Afgan ölmüştür. 1 milyon Afgan sakat kalmıştır. Savaşın bu süreçte Ruslara maliyeti 50 milyar$ olarak tahmin edilmektedir.

Amerikan işgali:11 Eylül 2001’de Amerika’nın El-Kaide örgütü saldırısına uğrayıp, zarar görmesi teröristlerin yaşam ve eğitim kaynağı olarak görülen Afganistan’ın bu kez ABD tarafından işgaline yol açmıştır. 20 yıl sonra ABD, Afganistan’dan 31 Ağustos 2021 tarihinde tamamen çekilmeye karar vermiştir. Yeni demokratik bir Afgan Ulusu yaratma projesinden yüksek maliyetler sebebiyle vazgeçilmiş ve eğitimli Taliban karşıtı Afganlıların ülkelerine sahip çıkması istenmiştir.

Afganistan’ın istikrarı komşu ülkeler için önemlidir. Pakistan ve Hindistan’ın terörden zararının olmaması için Afganistan’ın kargaşaya değil istikrara ihtiyaç vardır. Türkmenistan gazının Hindistan’a ulaşması Afganistan-Pakistan boru hattı gerektirmektedir. Uygur Türklerinin yaşadığı bölgenin huzur içinde tutulması ve Afganistan tarafından tahrik gelmemesi Çin için önemlidir. Dolayısıyla Afganistan’ın istikrarı çok sayıda ülkeyi ilgilendirmektedir.

ABD terörist yakalamak için Afganistan’a girdi. 20 yıl çıkmadı. ABD askeri strateji uzmanları, önce silah sanayiinin iş yapması daha sonra stratejik varlık yönünden Afganistan’ı önemsemektedirler. Bahaneleri olan El-Kaide ve radikal İslamı yenmelerine rağmen Afganistan’da kalma hırsları veya şartlı çekilme önerileri çok para gerektirmektedir. Aslında Afganistan istikrara kavuşup, yaşam seviyesi gelişirse radikal islam kendisi için verimli bir alan bulamayacaktır. ABD Başkanı Biden askerleri önemsemesine rağmen onların yanlışına düşmemiş ve çekilme kararını kesinleştirmiştir. Afganistan savaşının insan maliyeti ABD ve NATO’ya 7438 kayıp, Afganistan’a maliyeti Taliban ve Hükümet kayıpları, siviller dahil 164,436 kişidir.  Bire (1) karşı yirmi iki (22) Afgan kaybı vardır. Afganlılar zarar görmüştür. ABD, Afgan savaşında bir (1)  trilyon $’dan fazla harcadığını hesaplamaktadır.

Asıl sorun nerede?  Afganistan’ın istikrarı (1) yolsuzluk (2) uyuşturucu ticareti (3) etnik ve siyasi bölünmüşlük yüzünden 1970’lerden beri sağlanamamaktadır. ABD’lilerin başarılı kılmaya çalıştığı Afgan Hükümetinin şehirlerde hakim olduğu alanları kaybedip, yenildiğini ve Taliban/Öğrenciler güçlerinin hem kırsalda hem de şehirlerde Afganistan’a %100 hakim olduğu durumu düşünelim. En kötü durumda yeni fakat fakir bir Saudi Arabistan doğacaktır. Afgan kadınlarının hakları azalacak, okula gidemeyecek, müzik, resim yapamayacak ve çalışma hayatına katılamayacaktır. Eşya muamelesi görecektir. Afganistan’da şeriat hâkim olacaktır. Buna Afgan halkı izin verirse bu onların seçimidir. Zarar onların olacaktır. Afgan Taliban tehditi Amerikan kıtasından binlerce km uzaktadır ve bölgeseldir.

Tehditler abartıldı.ABD askeriyesi günümüzde tüm tehditler gibi Afgan tehditini ve Çin tehditini de işine geldiği, askeriye bütçesini maksimumda tutmak için abartmaktadır.

Kaynak: The strategic importance of leaving Afghanistan, April 22,2021 Analtical Articles by Melvin Goodman