Ağyarını mani etrafını cami

İyi bir tarif nasıl olmalıdır? Vague nedir? Ambigious nedir? Aralarındaki fark nedir?Iyi bir tarif eskilerin tabiriyle ağyarını mani olmalıdır. Yani tarif edilen şey ile aynı veya benzer özelliklere sahip şeyler tarifin dışında kalmalıdır. Mesela masayı tarif ederken "dört ayaklı bir mobilyadır" derseniz iyi bir tarif yapmış olmazsınız; çünkü sandalye de dört ayaklı bir mobilyadır ama bu tarifin içine girmektedir, halbuki bu tarifin içine girmemeliydi; dışında kalmalıydı.  

Iyi bir tarif etrafını cami olmalıdır. Yani tarif edilen şeyin bütün özelliklerini kapsamalıdır. Mesela masayı tarif ederken "dört ayaklı bir mobilyadır" derseniz, iyi bir tarif yapmış olmazsınız. Çünkü masanın dört ayaklı olmanın dışında başka birçok özellikleri daha vardır, mesela üstünün düz olması, üstünde yemek yemeğe veya çalışmaya yaraması, tahtadan, metalden veya camdan olabilmesi vesaire gibi.  

İyi bir tarif içinde tarif edilen nesnenin adı geçmemelidir. Mesela masayı tarif ederken, masa üzerinde yemek yemeğe veya çalışmaya yarayan, üzeri düz, ahşap, metal veya camdan mamül bir masadır derseniz, iyi bir tarif yapmış olmazsınız, çünkü tarif ettiğiniz kelime tarifin içinde de geçiyor. Iyi bir tarif mümkün olduğu kadar "vague" veya "ambigious" olmamalıdır. Vague "muğlak" yani ne demek istediği açık seçik ve net değil demektir. "Ambigious" ise açık seçik ve nettir ama açık seçik ve net olarak birden fazla manaya gelir. Yani ambigious bir cümle söylediğiniz zaman hem bu manaya gelir ve bu mana net doğrudur ama hem de yine doğru ve net olarak başka bir manaya daha gelir. Yani her iki (veya daha fazla) anlamı doğru net ve açık olarak anlamak mümkündür ama bu anlamlar birbirinden önemli derecede farklıdır.  

Şimdi bu konularda çok iyi bir kitap olan, Morris R. Cohen ve Ernest Nagel tarafından 1934 de yazılmış, "An Introduction to Logic and Scientific Method" isimli kitaptan, benim çok hoşuma giden bazı bölümleri, aşağıda nakledeceğim. Much of the best effort of human thought must go, therefore, to delimit the vagueness of words and eliminate their ambiguity. Vagueness can be reduced, but never completely eliminated. Ambiguity also can with care be succesfully overcome.Rules for DefinitionsIt is convenient, however, to discuss the rules for satisfactory definitions without restricting ourselves to the Aristotelian analysis. The following rules are the substance of those usually given: 1. A definition must give the essence of that which is to be defined. The definiens must be equivalent to the definiendum - it must be applicable to everyhing of which the definiendum can be predicated, and applicable to nothing else. Yani bizim meşhur "ağyarını mani etrafını cami" olmalı prensibi. 2. A definition must not be circular; it must not, directly or indirectly, contain the subject to be defined. Yani, tarifin içinde tarif edilen kelime geçmemelidir. 3. A definition must not be in the negative where it can be in the positive terms. Mesela, masa "üzerinde oturmak için olmayan" bir şeydir yerine, "üzerinde yemek yemek için kullanılan" bir şeydir demek gerekir. Yani olmayan özellikler değil de olan özelliklerden bahsetmeli. 4. A definition should not be expressed in obscure or figurative language. Yani bir tarifte muglak, net olmayan, mecazi ifadeler kullanılmamalıdır.  

Ben iyi bir tarifin nasıl olması gerektiğini bilmenin, iyi tarif yapabilmenin, gerek günlük özel hayatımızda, gerekse iş hayatımızda çok önemli olduğuna inanıyorum. Günlük hayatta ve iş hayatımızda karşılaştığıız sorunların, sürtüşmelerin, yanlış anlamaların, vakit kayıplarının bir kısmının, insanların iyi tarif yapmaya özen göstermemiş olmalarından kaynaklandığını sanıyorum. Bu yazıyı bu konuda (hiç olmazsa gençlere) belki faydası olur düşüncesiyle yazdım.