Ayılar ve mesafe

Ayılar, etçiller (Carnivora) takımına ait bir familyadan olup, küçük ayılar (Procyonidae) familyası ile karıştırılmamaları için Büyük ayılar ya da Asıl ayılar olarak adlandırılır.

Ayılar genellikle iri ve hantal yapılı kısa bacaklı hayvanlardır. Ağırlıkları Malaya ayısında yaklaşık 27-46 kg’dan başlayarak Alaska iri boz ayısında 780 kg’a kadar ulaşır. Erkek ayılar daima dişilerden daha iri olurlar. Bu iri gövdelerine karşın çoğu iyi bir tırmanıcı ve usta bir yüzücüdür. İnsanlar gibi topukları da yere değmek üzere bütün ayak tabanını basarak yürüyebilirler. Her ayağında beş parmak, parmaklarının ucunda da içeri çekilmeyen tırnakları vardır. Tembel ayı gibi bazı türlerde pençeleri kazmaya çok elverişlidir. Kuyrukları çok kısadır. Tüyleri uzun ve çoğu türlerde kahverengi ya da siyah olmak üzere tek renklidir. Sadece büyük pandanın beyazlı siyahlı bir rengi ve kutup ayısının beyaz renkli tüyleri vardır. Bazı türlerin göğüslerinde ya da yüzlerinde farklı renkte motifler olabilir.

Gözleri küçük, kulakları yuvarlağımsı ve dik olur ve türden türe 40 ila 42 adet dişleri vardır. Ayıların diş yapısını, uzamış köpek dişlerini, körelmiş ya da yok olmuş üç azı dişi, taç bölümü genişleyip düzleşerek ezici özellik kazanmış büyük azı dişleri ve tipik kesici dişler oluşturur.

Ayılar genel olarak hem et hem de otla beslenen hepçil hayvanlardır. Ama familya üyelerinin beslenme tercihleri türden türe değişiklik gösterebilir. Örneğin tümüyle etobur olan kutup ayısı en çok fokları yeğlerken büyük ölçüde otçul olan gözlüklü ayı bitkilerle beslenmeyi seçer. Bu arada hemen hepsi baldan hoşlanır.

Genellikle kuytu orman köşelerindeki ağaç oyuklarında ya da büyük kayaların arasında oluşan çukurlarda, mağaralarda, inlerde, yaşarlar. Kış gelmeden önce bol bol beslenerek semiren ayılar kışın büyük bir bölümünü inlerinde, düzensiz biçimde uyuyarak geçirirler. Ama bu uzun uyuklama gerçek bir kış uykusu sayılmaz.

İnsanlar tarafından, postu eti ve yağı için olduğu kadar anı değeri için de avlanan ayılar doğada yabani olarak 15-30 yıl kadar, yakalanıp insanlarca bakıldıklarında ise çok daha uzun yaşarlar. Renklerine ve yaşadıkları bölgelere göre türlere ayrılırlar.

Ülkemizde geçmişte yaygın olarak bulunan boz ayılar, artık yoğun olarak Kuzey Anadolu ılıman ormanları ve Doğu Anadolu’da bulunmakta, çok az sayıda da Akdeniz ormanlarında görülmektedir. Boz ayının dünyadaki popülasyonu iyi durumdadır ancak ülkemizde başta doğal alanların tahribatı ve şehirleşme sonucunda yaşam alanlarının daralması ve kaçak avlanma nedeniyle kimi yerlerde tehdit altındadır. Ülkemizdeki boz ayı popülasyonu tahmin edildiği gibi yüksek değildir, uzmanların görüşüne göre bu rakam, tüm Türkiye’de 3000 bireyin altındadır.

Bilimsel olarak da boz ayılar, tüm dünyada sağlıklı bir ekosistemin göstergesi olan en önemli canlılar arasında sayılmakta ve boz ayıların korunması diğer birçok yaban hayatı türünün de varlığını sürdürmesini sağlamaktadır. Ülkemiz, taraf olduğu “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi”yle boz ayıların korunmasını taahhüt etmiştir. Ayrıca boz ayılar, Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) kapsamındaki türler arasındadır. Türkiye’de 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu’nca oluşturulan Merkez Av Komisyonu kararlarına göre koruma altında olan bir türdür.

Son günlerde basında boz ayı saldırılarıyla ilgili haberler artış göstermektedir. Ülkemizde doğal alanların tahribinin hızla devam etmesi, yaşam alanları daralan hayvanlar ile insanlar arasındaki çatışmayı giderek arttırmaktadır. Başta “şehirleşme olmak üzere kentlerin doğal alanlara doğru genişlemesi, turizm yapılaşması, yol ağlarının artması, hidroelektrik santrallerin inşaatı (Erzurumun İspir ilçesinde Hidroelektrik faaliyetlerinden sonra iki kişinin ayılar tarafından öldürülmesi), madencilik faaliyetleri”, korunan alanlardaki insan ve yatırım baskısı gibi pek çok faaliyet yaban hayvanlarının beslenme ve yaşam alanlarını tahrip etmekte ve insanlar ile daha sık karşılaşmalarına neden olmaktadır.

Artık görülmek zorundadır, yaban hayvanlarını korumak ve ayı gibi türlerde insanların yaşadığı bölgelerde çatışmayı azaltmak için çok yönlü çözümlerin geliştirilmesi ve uygulanması gereklidir. Bu sorunların çözümünde özellikle boz ayı gibi ekosistem açısından önemli gösterge türlerin sağlıklı biçimde yaşayabileceği büyüklükte “doğal alanların korunması, bozulan yaşam alanlarında hayvanların beslenmelerini sağlayacak restorasyonların yapılması, yapılaşma ve yatırımlara bu alanlarda izin verilmemesi ve yöre halkının bilinçlendirilmesi” gerekmektedir. Ayılardan dolayı oluşacak insan yaralanma ve ölümleri çoğu zaman önlenebilir. Bunun için insanların, ayıların ekolojileri hakkında bilinçlendirilmesi, yaşam alanlarında belirli kurallara uyulması ve özellikle ilgili kurumların bu gibi alanlarda tedbirleri artırması, doğru bir yaban hayatı ve ekosistem yönetiminin yapılması gereklidir.

Dünya standartlarında Ayılar ile insanlar arası 100 km mesafe olup, Ülkemizde ise bu mesafe yukarda ifade ettiğimiz nedenlerle 15 km’ye düşmüştür.

Hoş, hemen yanı başımızda yaşayan evrim geçirmiş çok ayı var ama bunlar o familyadan değiller galiba.

Nizamettin BİBER

Uzman İnşaat Mühendisi