Mlliyet Milliyet Blog Milliyet Blog
 
Facebook Connect
Blog Kategorileri
 

12 Haziran '07

 
Kategori
Doğal Hayat / Çevre
 

Bakla güzeli

Bakla güzeli
 

Bugünlerde gazetelerde, TV’lerde kiraz, kayısı, üzüm, çilek, karpuz, kavun, biber, domates güzelleriyle ilgili haberleri göreceğiz. Bildiğiniz gibi ülkemizin muhtelif illerinde yapılan yerel festivallerde tarımsal ürünlerin güzellerini ve ağalarını seçmek adetten oldu. Şimdi bunlara bir de bakla mı eklendi diyorsunuzdur. Merakta bırakmamayım: Hayır. Burada ne ticari değeri olan bir tarımsal ürün olarak yediğimiz bakladan, fasulyeden ne de onun güzelinden bahsedeceğim. Bu yazıda sizlere, Türkiye’nin doğal değerlerinden biri olmasına karşın hakkında hemen hiç bilgi yayınlanmamış ve bu nedenle kamuoyunca tanınmayan bir bakla türünden söz edeceğim. Çiçekleri fevkalade güzel olduğundan bu doğal bitkiyi “Bakla Güzeli” olarak adlandırdım.

Daha önce, Nisan ayında yaptığım Adana-Antalya yolculuğunda karşılaştığım doğal güzelliklerden ve özellikle Kaledran’ı yazmıştım. Bu yazıda sözünü edeceğim bakla güzeliyle de aynı yolculuk sırasında tanıştım. Mersin’in Anamur ve hemen doğusundaki Bozyazı ilçeleriyle komşusu Aydıncık arası neredeyse 50 km civarındadır. Bozyazı ve Aydıncık arasındaki karayolu dar ve dönemeçleri (özellikle viraj demiyorum) bol bir yoldur. Bu yüzden çok ağır şekilde yol alıyorsunuz. Sürüş yaparken bir yanda Toros’ların yamaçlarına serpilmiş yeşil ormanları, diğer yanda maviden laciverte kaçan Akdeniz’i izleme şansınız da oluyor.

Yol üzerinde Aydıncık’a 5 km kala enfes bir koy var. Bu koyla karşılaştığımda yamaçlardaki yoğun sarı renkle bezenmiş bitkiler dikkatimi çekti. Koyun üstünde genişleyen yolun kenarında durdum. Sarı çiçekli bitkilere ilerledim. 1.5-2 m boyunda tepeleri top biçiminde kümelenmiş çalı gövdelerin uçları sarı renkli fasulye çiçekleriyle doluydu. Bu güzel sarı çiçeklerin yediğimiz fasulye ya da bakla çiçeklerini andırması bitkinin baklagillerden ailesinden olduğuna dair kesin ipuçları veriyordu.

Daha yakından bakınca, dalların çok sık biçimde birbirine geçmiş, ince, uzun ve çok sivri dikenlerle donanmış olduğu göze çarpıyordu. O kadar dikenli ki elinizle tutmanız mümkün değil. Herhalde kendisini böyle koruyor olsa gerek diye düşünmemek elde değil. Akdeniz Bölgesi’nde Toros’ların her türlü bitkisini tadarak yok eden kıl keçilerinin bile bu bitkiyi yemesi mümkün değil. O kadar çok dikenli. Ama çiçekleri harika denecek kadar güzel. Hatta evinizin bahçesinde yetiştirmeyi düşündürecek kadar güzeller. Yol kenarındaki yamaçları görülmeye değer bir sarı renkle beziyorlar.

Birkaç gün sonra bu bitkinin ne olduğunu araştırdım. Baklagiller ailesinden Genista cinsine ait bir tür idi. Ülkemizin özellikle Ege ve Akdeniz kuşağı genista (katırtırnağı) cinsi bitkilerce çok zengindir. Ama bu tanıdığım diğer genistalar’dan farklı idi. Kısa bir araştırma ile Latince olarak Genista acanthoclada DC olarak adlandırılan bir bitki olduğu sonucuna ulaştım.

Türkçe’de genista cinsi bitkilerin hemen neredeyse tamamı “katırtırnağı” olarak anılıyor. KKTC’de bir türüne “azgan” deniliyor. Yirmi, otuz türü aynı adla anmak bize özgü kültürel bir fenemon olsa gerek. Çiçeğe, böceğe önem vermediğimiz burada bile açıkça aşikâr. Yine de birkaç saat harcamayı göze alıp daha ayrımcı, özel bir adı var mı diye merak edip araştırmaya devam ettim. Ama Türkçe bilgi hemen hemen yok. Aslında bazı vilayetlerin flora listelerinde (Mersin, Hatay, Muğla, Antalya gibi) bitkinin Latince ismine rastlıyorsunuz. Ama yerel adına ulaşmak bir yana ne bir fotograf, ne de kısa bir tanıtım yazısına ulaşabiliyorsunuz.

Hal böyle olunca araştırmamı taksonomik veritabanlarına genişlettim. Onlarda da sadece kimlik bilgisi var. Yani taksonomideki yerini gösteren şemalardan başka bilgi yok. Ne Scirus, ne NCBI Genbank, ne Medline da araştırma makalelerine ulaşabildim! Hatta baklagillere özel veritabanı ILDIS’te bile sınırlı bilgi vardı. ILDIS onu sarılıcı olmayan bir çalı türü baklagil bitkisi olarak; Libya’da Akdeniz-Sahra geçiş bölgesinin bitkisi olarak takdim etmiş. Yayılış haritasında ise İspanya, Yunan Adaları ve özellikle Girit’i göstermiş. Google ile aradığınızda ise Girit’te baştan başa göreceğiniz bitki olarak tanıtılıyor. Yüzlerce Yunanca sayfada tanıtımı var. Fakat Yunanca bilmiyorsanız bu bilgilerin hiçbir değeri yok. İngilizler, Fransızlar ve Almanlar ise doğal olarak kendi bitkileri olmadığı için fazla bilgiye sahip değiller. Parça bölük bilgileri birleştirmek lâzım. Öyle yaptım.

Edindiğim bilgilere göre bir özetleme yapmak gerekirse bu bitki Akdeniz ülkelerinin (Libya, Filistin, Suriye, Türkiye, Yunan adaları, İtalya, İspanya gibi) kıyı şeritlerinde görülen ve Nisan başlarında sarı renkli çiçekler açan baklagillerden çalı formunda bir bitkidir. Boyu 1-2 m civarında olup çok yıllık dikenli bir bitkidir. Alkoloidlerce çok zengindir, Filistin’de yapılan bir çalışmada yirmiden fazla alkaloid taşıdığı saptanmıştır. Allelofatik yani salgıladığı toprak altı salgılarla etrafında diğer bitkilerin gelişmesini engelleyen özelliği vardır.

Biz maalesef, kendi değerlerimizi, varlıklarımızı hiç bir zaman önemsemeyiz ya. İşte bizim çalı bakla bana bunu bir kez daha ispatlamış oldu. Bu cümleyi yazmayacaktım. Ama… TÜBİTAK’ın Türkiye Taksonomik Tür Veritabanı'ndan da elim boş olarak dönünce yazmak zorunda kaldım. Orada bulamazsan nerede bulacaksın ki? Demeyin! Bizler yazmayı, keşfetmeyi pek sevmiyoruz aslında. Aslında bu gibi şeyleri paylaşmak bireysel bir sorumluluk olmasının ötesinde insana keyif bir veren bir zevk olarak görüldüğünde İnternet’te Türkçe içerik çığ gibi artacaktır.

Ben bu düşünceyle, Nisan ayında Mersin’in Aydıncık ilçesinde tam o sıralar çiçeklendikleri için gördüğüm bu bitkiye bu kadar zaman ayırmak istedim. Bu yüzden onu Bakla Güzeli adıyla MB’a taşıdım. Belki sizler yerel adlarını biliyorsunuzdur. Belki de bu bakla güzeli ile ilgili sizin de bir öykünüz vardır. Paylaşmaktan mutlu olurum. Ancak şimdilik bu bitkiyi diğer katırtırnaklarından ayırma için şu adları kullanmayı önereceğim.

- Sarıçiçekli dikenli bakla
- Dikenli Akdeniz baklası
- Akdeniz katırtırnağı
-...

Esen kalın.

Foto: Genista acanthoclada. Aydıncık, Mersin. 7 Nisan 2007
BlogGalerim: Bakla güzeli'ni izleyebilirsiniz.

 
Toplam blog
: 32
: 2489
Kayıt tarihi
: 23.05.07
 
 

çevre ve ekosisteme gönül vermiş, doğada dolaşan, doğayı seven ve doğanın dilini öğrenen ..