Covid-19 Enfeksiyonu

Covid-19 Enfeksiyonu Sonrası Bağışıklık

Prof Dr Hakan YAMAN

Covid-19 virüsünün bulaşıcılığı ve insan bedeninde yarattığı bağışıklık pandemi çıktığından beri önemli bir tartışma konusu oldu. Pandeminin ilk haftalarında bazı ülkelerde Covid-19 hastalığını geçirmiş kişilerin yeniden hastalandıklarına şahit olundu. Şu anda bu durumun çok nadir olduğu anlaşıldı, ancak yine de bu durum önemli bir endişe kaynağı olmayı sürdürüyor. Özellikle mutasyonların dolaşıma girmesi ile birlikte bu konudaki kaygılar arttı.

Covid-19 yeni bir hastalık. Bu konuyla ilgili çalışmalar da oldukça yeni. Çalışmaların çoğu dergilerde hakemlik sürecini geçmedikleri için henüz okuruyla buluşamadı. Mevcut bilimsel verilere dayanarak yapılan bir çalışmada reenfeksiyon olarak adlandırdığımız yeniden Covid-19 bulaşması olasılığı %0.02 olarak bulundu. Sağlık çalışanlarının izlendiği bir çalışmada, örnekleme semptom göstermeyen hastalar da dahil edildiğinde, bu rakam biraz daha yüksek bulundu. Ancak bu rakam binde biri geçmemektedir. Şimdiye kadar bu konuyla ilgili edinilen deneyime göre, Covid-19 geçirmiş bir hastada gelişen bağışıklık, %80’nin üzerinde bir olasılıkla bu hastalıktan yeniden hastalanmasına engel olur (ortanca yedi ay boyunca). Hatta semptomlarla geçirilen hastalık Covid-19’den %90’nın üzerinde korur.
Brezilya ve Güney Afrika mutasyonlarına karşı ise, aşıların bağışıklık yanıtları var olsa da nispeten daha düşük olmaktadır ve kişiler Covid-19 olsalar dahi genelde bu süreci nispeten hafif atlatırlar. 

Covid-19 hastalığı geçiren hastaların, hastalığı ağır geçirdikleri takdirde, daha fazla antikor ürettikleri ve antikorların dokuz ay kadar kanda tespit edilebildiği anlaşıldı. Hafif hastalık seyrinde ise bu sürenin daha kısa ve kandaki düzeyin daha düşük seyredebileceği bildiriliyor (kanda antikorlar 3-7 hafta sonra kayboldu). Ancak hastalığa bağlı bağışıklık yanıtı herkeste aynı biçimde gelişmemektedir.

Yapılan bir çalışmada, Covid-19’un hücre duvarında bulunan spike proteinine karşı takibin ilk ayında %98 oranında antikor gelişirken, sekiz ay sonra antikor düzeyinin %90 oranında sebat ettiği tespit edildi.

Nötralizan antikorlar ise diğer bir antikor çeşididir. Bu antikorlar virüslerin hücrelere yapışmalarını engeller ve yapılan ölçümlerde 6-8 ay gibi süreler sonrasında bile yüksek düzeyde oldukları tespit edilmiştir.

Ancak burun ve boğaz bölgelerinde yüzeysel olarak bulunan IgA antikorları daha dayanıksız bulunmuştur. Hastalıktan dokuz ay sonra %20 oranlarında bulundukları tespit edildi.

Antikorlar dışında B lenfositleri ve T lenfositleri de bağışıklık sisteminde önemli rol oynarlar. T lenfositleri Covid-19 virüslerini vücuda girer girmez karşılarlar. B lenfositleri ve antikorlar Covid-19 ile temastan sonra gelişirler ve virüsü ikinci bir karşılaşma sonrası tanırlar. İster aşı olsun, isten geçirilmiş Covid-19  hastalığı olsun B lenfositleri bu teması belleklerine kaydeder ve bu virüse karşı antikor üretirler. Kandaki düzeyleri zamanla artar. Aylar sonra bile yüksek düzeyde saptanırlar.

T lenfositlerinin ise daha kısa ömürlü oldukları gösterildi. Ancak kanda bulunan bu elemanların düzeyleri bireysel farklılık gösterir.

İlginç bir bulgu ise bazı kişilerin Covid-19’a daha iyi yanıt vermeleridir. Bir çeşit bellek yanıtının var olduğu düşünülmekte. Yani daha önce başka corona virüslerine bağlı hastalık geçirmiş olanların, özellikle B lenfosit düzeyindeki bağışıklık yanıtının daha iyi olabileceği düşünülüyor. Hipotez düzeyinde ise, çocukluk çağı aşılarının da Covid-19 hastalığının seyrini hafifletebileceği ileri sürülüyor. Yani, Covid-19 virüsüne karşı çapraz bir bağışıklık tepkisinin geliştiği tahmin edilmekte. Olasılıkla Covid-19’a karşı gelişen bağışık yanıtı sadece virüsün spike proteinine karşı olmayıp, virüsün başka bileşenlerine yönelik de gelişmektedir.

Hastaların bağışıklık yanıtının ayrıca, Covid-19 hastalığının virüs yüküne de bağlı olduğu tahmin edilmektedir. Yük arttıkça özgül olmayan bağışıklık yanıtı zayıflayabilmektedir. T Killer lenfositleri ve salgıladıkları sitokinler yetersiz kalabilmekte. Örneğin, ağır Covid-19 hastalığı geçiren hastaların %20’sinde T ve B lenfositlere bağlı bağışıklık yanıtı zayıf kalır.

Bazı hastalarda ise sitokinler akciğer dokusunu işgal eder ve istenmeyen sitokin fırtınasına neden olur. Akciğer yetmezliğini ve buna bağlı ağır neticeleri önlemek için bağışıklık sistemi baskılanmaya çalışılır.

Aşıların reenfeksiyonu büyük oranda önlediği anlaşılmaktadır. Aşılanmış olan hastalar Covid-19 virüsünü bulaştırmayı nadiren de olsa sürdürebilirler.  Yapılan bir çalışmada aşılanmış kişilerin aşılandıktan 3 hafta sonra aynı evdeki yakınlarına hastalık bulaştırma risklerinin yarı yarıya azaldığı saptandı.

Aşılamanın yaratacağı antikor düzeyinin altı aya kadar sebat edebileceğine dair bulgular bulunsa da aşı pasaportu konusunda çekimserlik devam ediyor. Yeniden bulaştırıcılık konusunda hiç kimse garanti verememektedir. Bu bağlamda aşılansak dahi tedbirleri sürdürmekte yarar bulunmaktadır.

Kaynaklar:

1. Vabret N, Britton GJ, Gruber C, Hegde S, Kim J, Kuksin M, Levantovsky R, Malle L, Moreira A, Park MD, Pia L, Risson E, Saffern M, Salomé B, Esai Selvan M, Spindler MP, Tan J, van der Heide V, Gregory JK, Alexandropoulos K, Bhardwaj N, Brown BD, Greenbaum B, Gümüş ZH, Homann D, Horowitz A, Kamphorst AO, Curotto de Lafaille MA, Mehandru S, Merad M, Samstein RM; Sinai Immunology Review Project. Immunology of COVID-19: Current State of the Science. Immunity. 2020 Jun 16;52(6):910-941. doi: 10.1016/j.immuni.2020.05.002. Epub 2020 May 6. PMID: 32505227; PMCID: PMC7200337.

2. Laith J Abu-Raddad, Hiam Chemaitelly, Joel A Malek, Ayeda A Ahmed, Yasmin A Mohamoud, Shameem Younuskunju, Houssein H Ayoub, Zaina Al Kanaani, Abdullatif Al Khal, Einas Al Kuwari, Adeel A Butt, Peter Coyle, Andrew Jeremijenko, Anvar Hassan Kaleeckal, Ali Nizar Latif, Riyazuddin Mohammad Shaik, Hanan F Abdul Rahim, Hadi M Yassine, Mohamed G Al Kuwari, Hamad Eid Al Romaihi, Mohamed H Al-Thani, Roberto Bertollini, Assessment of the Risk of Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2) Reinfection in an Intense Reexposure Setting, Clinical Infectious Diseases, 2020;, ciaa1846, https://doi.org/10.1093/cid/ciaa1846

3. Hall VJ, Foulkes S, Charlett A, Atti A, Monk EJM, Simmons R, Wellington E, Cole MJ, Saei A, Oguti B, Munro K, Wallace S, Kirwan PD, Shrotri M, Vusirikala A, Rokadiya S, Kall M, Zambon M, Ramsay M, Brooks T, Brown CS, Chand MA, Hopkins S; SIREN Study Group. SARS-CoV-2 infection rates of antibody-positive compared with antibody-negative health-care workers in England: a large, multicentre, prospective cohort study (SIREN). Lancet. 2021 Apr 17;397(10283):1459-1469. doi: 10.1016/S0140-6736(21)00675-9. Epub 2021 Apr 9. Erratum in: Lancet. 2021 May 8;397(10286):1710. PMID: 33844963; PMCID: PMC8040523.

4. Wu J, Liang B, Chen C, Wang H, Fang Y, Shen S, Yang X, Wang B, Chen L, Chen Q, Wu Y, Liu J, Yang X, Li W, Zhu B, Zhou W, Wang H, Li S, Lu S, Liu D, Li H, Krawczyk A, Lu M, Yang D, Deng F, Dittmer U, Trilling M, Zheng X. SARS-CoV-2 infection induces sustained humoral immune responses in convalescent patients following symptomatic COVID-19. Nat Commun. 2021 Mar 22;12(1):1813. doi: 10.1038/s41467-021-22034-1. PMID: 33753738; PMCID: PMC7985370.