Dünya'yı değiştiren kitaplar

Kitaplar, Dünya’yı, tarihi, kültürü, kişileri değiştirir. Hiçbir değişiklik yapmayan kitaplar da vardır ve varolanların tamamına yakın bir oranını kapsarlar. Bazı kitaplarsa, tarihte öyle bir iz bırakır ki belirleyicilikleri yüzlerce yıl sürer. Euclid’in ‘Ögeler’ adlı geometri kitabı bu duruma bir örnektir. 2.100 yıl boyunca, konusunda dogmatik tabu olarak yürürlükte kalmıştır. Öyle ki Gauss gibi bir matematik dehası bile, Euclid-dışı geometrilerle uğraştığını 30 yıl çevresinden saklamıştır.

Etkili kitaplara en basmakalıp örnekler, öyle denilen üç tek tanrılı dinin kutsal kitapları Tevrat, İncil ve Kuran’dır. Tevrat 2.400, İncil(ler) 1.500-1.800, Kuran 1.300 yıldır yürürlükte. Toplamda dünya nüfusunun üçte birini etkiliyorlar.

Pek göze batmaz ama iki kitap birarada, Aristo’nun Metafizik’i ve Lao-Tzu’nun Tao-te-King’i, tarihi (olmayana ergi yoluyla da olsa) oldukça etkilemişlerdir. Avrupa-Hristiyanlık’ın Aristo’yu, Çin’in Taoizm’i izlek edinmesi gözönüne alınırsa, Avrasya’da ilahiyat, ahlak, hukuk bütününü 2.500 yıl boyunca belirleyen bir veri tabanı etkisi anlamına gelirler.

Adam Smith’in ‘Ulusların Zenginliği’ ve Marx’ın ‘Kapital’inden oluşan, son 250 yıllık kapitalizm-komünizm sav-karşısav ikilisini anmamak olmaz. 20. Yüzyıl’daki Rusya ve Çin devrimlerini hesaba katarsak, iki milyar kişinin yaşamını doğrudan etkilediklerini söyleyebiliriz. Bu, aynı zamanda etkileme dolayımı açısından da ilginç bir örnek: A. Smith - K. Marx - V.İ. Lenin - J. Stalin - M.T. Dung: Batı Avrupa’dan Doğu Asya’ya 150 yıllık ve 20.000 kilometrelik bir çığ etkisi.

Kitaplar, geçmişi yeniden yorumlar ve şimdiyi belirler. Ancak; daha da önemlisi, birden çok gelecek tasarlar, tarihi hiç umulmadık anlarda birinden diğerine atlatabilir. Buna bir örnek, bilimkurgu romanlarıdır. 20. Yüzyıl’da bu yazın türü, inanılmaz bir okur potansiyeli buldu. Temelde tüm başyapıtların yazarları, 1945’teki iki atom bombasından önce bile, insanı kendini yok eden bir tür olarak tanımladılar ve 1957’deki Sputnik’ten önce bile, insan türünü uzaya yerleştirdiler. Bir de olumsuz bir robot mitolojisi oluşturdular. Oysa robotlar, İkinci Sanayileşme boyunca / ertesinde insanı üretime kölelikten özgürleştirecek somut araçlardır. Bilimkurgunun robotlaşmayı yavaşlattığı mı, hızlandırdığı mı, önümüzdeki 200 yıl içinde ortaya çıkmış olacak.

Çok az sayıda insanın çok nadir anlarda işine yarayan bazı yazarlar ve kitaplar da vardır: Örnekse; özellikle son yüzyıl için, Kafka ve Dostoyevski. İntihar, cinayet, delilik eşikleri önünde okunduklarında, kaotik istisnasal zihin dönüşümleri yaratıp, onların istatistiksel büyük sayılar kuramını aşabilmesine olanak sağladıkları için kestirilemez / öngörülemez etkileri vardır.

Bir kitap olmasa bile, bilinen en eski örnek olarak, taş üzerine yazılı Hammurabi Yasaları 4.000 yıl boyunca tüm dünya hukuk sistemlerini etkilediği için anılmaya değer.

20. Yüzyıl’da temel bilimler alanında devrim yaratan düşünceler, yazarları tarafından pek kitaplaştırılmamışlardır. Einstein’ın Görelilik Kuramı veya Planck’ın Kuantum Mekaniği, daha çok popüler bilim yazarlarınca açımlanmıştır.

Toplam dağarcığa bakılınca, tarihi ve kültürleri etkileyen kitapların daha çok insanlar arasındaki ilişkileri düzenleyen konularda yazıldıkları gözleniyor. Buradan, hem insanların kitapları çoban sayan bir sürü zihniyetinde oldukları, hem de gerçek kitapların henüz yazılmadığı sonucunu çıkarsayabiliriz.