Edebiyatımızın "Varlık" dergisiyle gelişen 75 yılı

Temmuz ayının 15’i bir anlamda edebiyatımıza esenlik, sıcaklık, varlık, anlam getiren bir bir tarihtir. Nicedir yazmak istediğim, ama ihmal ettiğim okuru olmaktan kıvanç duyduğum, onurlandığım VARLIK dergisinin 75’nci yılı! Demek ki sıcak başıma vurmuş, tarihi atlamışım. Bereket Milliyet Blog’un duyarlı yazarları var. Ananlar da olmuş.

VARLIK Dergisiyle tanışma, buluşma yılım 1962. Demek ki 46 yılı bulmuş VARLIK okurluğum! Bugüne dek orada ne şiirim, ne yazım hiçbir ürünüm yayımlanmadı. Aslında bugüne dek VARLIK Dergisine yazı, şiir de göndermedim. Neden göndermedim, yayınlanamaz korkusu, endişesiyle mi? Öyle de olsa VARLIK her zaman önemsediğim, saygı duyduğum bir dergi olmuştur. 75 yıldır edebiyatımızın gelişmesine katkıda bulunduğuna göre, onu ancak alkışlamak gerekir diye düşünüyorum. Edebiyat dergiciliğinde 75 yıl… Gerçekten önemli, anlamlı bir süreç. Övülesi bir zaman kesiti. Kurucusu Yaşar Nabi yaşasaydı, o da bugün 100 yaşında olacaktı.

Yetişme dönemlerimizde yerli ve yabancı yazarları, şairleri, denemecileri, öykücü ve romancıları hep Varlık Yayınları’ndan izlerdik. Kendine özgü boyutu, biçimi, baskısıyla aranan, özlenen, yararlanılan, kaynak olabilen kitaplardı onlar. Üstelik keseye uygun. Ben ikinci elden alırdım Varlık kitaplarını. Daha ucuza gelirdi. Niceleri birikti kitaplığımda. Kimileri de taşınmalarla kaybolup gitti!

15 Temmuz 1933`te Yaşar Nabi Nayır tarafından yayımlanmaya başladığını kuşkusuz edebiyatla, sanatla ilgilenenler biliyordur. Üstelik o teknik olanaklar, sıkıntılı zamanlar, elverişsiz koşullarda 15 günde bir edebiyat dergisi çıkarmak, bir yiğitlik olmalı.

“Varlık Niçin Çıkıyor” da bunun yanıtı var: “Memlekette bir tek hakiki sanat mecmuası yok. İnkılabın her sahada varlıklar yaratma işine girişmiş olduğu bir devirde hissedilen bu boşluğun doldurulması ve duyulan bir ihtiyaca cevap vermek gayesidir ki Varlık çıkıyor.”

İlk sayıda Yaşar Nabi Nayır, Behçet Kemal Çağlar, Cevdet Kudret, Kemalettin Kamu, Abdülhak Şinasi Hisar, Ziya Osman Seba, Vasfi Mahir Kocatürk, Feridun Fazıl Tülbentçi, Mustafa Reşit, Ahmet Muhip Dranas, Nahit Sırrı Örik adlarını görüyoruz Varlık kapağında. Ayrıca derginin ilk yıllarında modern Türk öykücülüğün oluşumundaki önemli öykücülerinden Sait Faik Abasıyanık, Sabahattin Ali ve Garip akımını oluşturacak olan şairler Orhan Veli, Oktay Rıfat, Melih Cevdet Anday dergide sık sık yer alırlar.

Kuruluşundan kısa bir süre sonra izlediği yayın politikasıyla edebiyat ve kültür dünyasında önemini duyurmaya başlar ve geniş kitlelere ulaşmayı başarır Varlık. Bu başarıda Yaşar Nabi’nin katkısını, çabasını, emeğini, savaşımını yadsımak olanaksız.

İlk yıllarda şiir, öykü, deneme, oyun yazarlığı yapan Nayır, 1946 yılından itibaren yalnızca denemeleriyle ve makaleleriyle dergide yer alır. Aynı yıl tercüme bürosundaki görevinden ayrılarak derginin merkezini İstanbul’a taşır. İstanbul’a geldikten sonra Varlık yayınlarını kurar. Cahit Sıtkı Tarancı’nın Yaş Otuzbeş isimli şiir kitabı Varlık yayınlarının ilk kitabıdır. Büyük şehirlerde başlayan yayıncık süreci yıllar içinde Anadolu’nun en uzak yerlerine dek ulaşan bir yayınevi ve dergi haline gelir Varlık. Bu başarıda derginin kapılarını o yıllarda önemli bir yere sahip olan köy enstitülerine açmış olmasının önemi büyüktür. Köy enstitülü yazarlardan Mehmet Başaran, Mahmut Makal, Talip Apaydın gibi isimler Varlık’ta görünen imzalar haline gelmişlerdir.

1960 sonrasında gelişim gösteren toplumcu edebiyat, Varlık dergisinin merkezinde olmaz. “Bu dönem Kemal Tahir’den, Fakir Baykurt’a kadar yapıtlarıyla etkin adlar derginin dışında kalır. Öte yandan 1956’da ortaya çıkan İkinci Yeni akımı da Varlık’a yabancıdır. Akımın İlhan Berk, Turgut Uyar, Kemal Özer gibi temsilcileri zaman zaman dergide görünseler bile akımın konuşma diline yan çizen yalın anlatıma kapalı şiiri Varlık’ın uzağındadır.” Bu yıllarda Varlık’ın yazı kadrosu her şeye karşın oldukça geniştir. Bu dönemde Oktay Akbal, Attila İlhan, Sabahattin Eyüpoğlu, Orhan Kemal, Haldun Taner, Orhan Hançerlioğlu, Erhan Bener, Tarık Dursun K, Muzaffer Uyguner, dergide sık görünen imzalardan arasındadır.

Varlık dergisini Kemal Özer’in 1983 -1990 yılları arasında yönettiği dönemde, pek çok farklı ülkenin sanatçılarına da Varlık mekân olur. Varlık dergisinin yayınlandığı günden beri en baştaki amaçlarından biri olan Türk edebiyatına yeni imzalar kazandırma uğraşı, bu dönem de Kemal Özer’in ilgi göstermesinin de etkisiyle verimli sonuçlar elde ederek sürer.

1990 yılının mayıs ayına gelindiğinde 88 sayı boyunca Varlık Dergisi’nin yönetimini üstlenmiş olan Kemal Özer 992. sayıya “…yapılan işin, var olan noktanın daha ileriye götürülmesi istenemez mi? Varlık’ın sahipleri Varlık’ın bu gün vardığı noktayı aşmasını, daha geniş okur sayısına ulaşmasını istemeleri doğal ve olağan. Ama gerçekleşmesi için getirdikleri önerilere uyum sağlayamayacağımı görüp yönetim sorumluluğunu bırakmak da öyle. İşte bu yüzden elinizdeki sayıyı son kez hazırlamış, son kez Varlık’tan bunu duyurmak için bu satırları yazmış bulunuyorum” ifadelerini kullanarak derginin genel yayın yönetmenliğinden ayrılır. Yedi yıl süren bu dönemde dergi sayfalarında sık sık Samim Karagöz, Adnan Binyazar, Muzaffer Buyrukçu, İsmail Uyaroğlu, Talat Said Harman, Seyid Nezir, Konur Ertop, Şükran Kurdakul, Necati Cumalı, Sulhi Dölek, Mustafa Ziyalan, Alpay Kabacalı, Turgay Fişekçi, Arif Damar isimlerini görmekteyiz.

Yönetimdeki görevini bırakmış olan Kemal Özer’in ilerleyen yıllar içinde kimi zaman kendisiyle röportaj yapılması suretiyle, kimi zaman yazdığı şiirlerin yayınlanmasıyla dergiyle bağ hiç kopmamıştır. Kemal Özer’den sonra dergi yönetimini Şair Enver Ercan üstlenir.

Enver Ercan yönetiminde Temmuz 2008 tarihinde çıkan 1210’ncu sayısı var elimde Varlık’ın. 75. Yıl ekiyle birlikte. Umarım VARLIK edebiyat dergiciliğindeki bu önemli yayıncılığını daha uzun yıllar sürdürür.Edebiyatımıza yeni şairler, yazarlar yetişmesine olanak sağlar. Varlık hem dergi olarak hem kitap yayıncılığıyla kurumlaşan bir ad. Bu dergiyi var eden ve 100. yaşıyla ölümsüzleşen Yaşar Nabi Nayır’ı da saygıyla anıyorum.
Nice yıllara sevgili Varlık…

Oğuz TÜMBAŞ