Faiz oranı üzerinde düzenlenen türev araçlar

Finansal ürünler üzerine düzenlenen türev enstümanların modern finans dünyasında 1971 yılında Bretton Wood’s anlaşması sona ermesi sonucu para ve finansal araç piyasalarında meydana gelen belirsizlik, faiz oranı ve döviz kurlarında meydan gelen sert yükselişler sonucu Markowit’s, Tobin ve dönemin diğer ünlü finansçılarının teorilerininde kılavuzluguyla yaygın bir şekilde kullanılmaya ve yeni ürünlerin doğmasına neden oldu. Bretton Wood’s anlaşmasının temel dayanağı ve ana kuralı altın standardını (basılan para kadar altın ayrılması) kabul etmesidir. Yani doviz kurları ve faiz oranlarını altına sabitleyerek dar bir alan çizilip çizgi dışına çıkıdığına müdahaleler sonucu fiyatların dalgalanmasını engellesidir. Bretton Wood’s anlaşması sona erdiğinde sabit kur terkedilip esnek kur sistemine geçilmesi sonucu kur riski ortaya çıkmış bu riskte çeşitli enstrümanlarla hedge edilmeye çalışılmıştır. Türev sözleşmelerden olan VİS sözleşmeleri her ne kadar tezgahüstü piyasalarda yapılıyor olsada teşkilatlanmış piyasalarda ilk örneklerine dünyanın en büyük borsalarını içinde bulunduran Chicago şehrindeki Chicago Emtia Borsası (CME) içinde yer alan Uluslararası Para Piyasasında 1972 yılında kullanıma sunularak gerçekleştirilmiştir.

Dünyada gerçekleştirilmiş olan ilk faiz vadeli işlem sözleşmesi ise ipotekli borç senedine bağlı (günümüz mortgage sisteminin temellerine burda rastlanmaktadır.) Vadeli İşlem Sözleşmesi (VİS) yine Chicago şehrinde bukez Chicago Ticaret Borsası (Chicago Board of Trade) CBOT tarafından ViS’lerin piyasaya sürülüp yaygınlaşması sonrası 1975 yılında çıkarılmıştır. 1976 yılında ise IMM’de Amerikan Hazine Bonolarının başarı sağlaması üzerine, Amerikan devlet tahvili üzerine 22 agustos 1977’de CBOT tarafından sunulmuştur.

Eurodollar üzerine düzenlenen vadeli işlem sözleşmelerinin ilk örnegi yine CME tarafından tasarlanıp katılımcıların maruz kaldıkları faiz riskini yönetmek için piyasaya arz edilmiştir. Faiz oranı üzerine düzenlenmiş ilk opsiyon sözleşmeside CBOE tarafından Amerikan Devlet Tahvili üzerine gerçekleştirilmiştir.

Faiz oranı türevleri tüm dünyada kullanılan türev araçlar içinde işlem hacmi ve açık pozisyonlar itibariyle nerdeyse tamamına yakın bir pay almaktadır. Bu enstrümanların değişim ve gelişimi Uluslararası Bankacılık Düzenleme Kurulu (BIS) tarafından deklare edilen (BIS Quarterly Review) raporlarından takip edilebilmektedir. Faiz oranı türevlerinin genel manada nerdeyse tamamına yakın pay alması türev enstürmanların dayanağı olan enstrümanların risksiz oluşları devletlerin borçlanma kagıtlarınınn dayanak olmaları nedeniyledir.

Yıllar itibariyle sözleşmelerin büyüklüklerinin devasa bir şekilde artmış olduğu görülmektedir. Bunda kuşkusuz hızla büyüyen dünya ekonomisi, globalleşme ve beraberinde getirdiği belirsizlikler, enflasyon ile volatilite belirleyici ana unsurlardır.

2008 finansal krizi ve beraberinde getirdikleride türev piyasaların tarihine hem olumlu hemde kötü anıların yansıyacağı bir finansal kriz olarak geçecektir. Finansal piyasaların, kırılganlığı, belirsizliklerin ve risklerin içiçe geçerek dahada belirsiz ortamlar doğuran bilgi ve kavram kargaşalarına sahip dünyada türevler, daha da özelde faiz türevleri, faizle işlem yapan tüm bireyler, devletler, firmaların yardım alacağı enstrümanlar olarak giderek artan öneme sahip olacaklardır.