Fifa uygulamaları ışığında Yetiştirme Tazminatı

FIFA ve UEFA, son yıllarda birçok kongresini “Futbolcu yoksa futbol da yok” başlığı altında düzenlemektedir. Futbolcu yetiştirmenin önemini vurgulamak için bundan daha akılda kalıcı bir başlık da bulunamazdı herhalde... 

İşçinin serbest dolaşımı prensibi dâhilinde Bosman sonrası dönemle birlikte bonservis uygulamasının sona ermesi neticesinde futbolcu yetiştirmeyi özendirmek gerekmiştir. Bunun için Avrupa Birliği’nin yetkili komisyonları ile FIFA ve UEFA’nın yürüttüğü çalışmaların bir ürünüdür, “Yetiştirme ve Geliştirme Tazminatı.” Nedir bu tazminat türünün içeriği peki? 

Futbol ekonomisindeki büyümeye paralel olarak birçok kulüp, gelirlerinde artış sağlamış ve devasa bütçelerle futbol arenasında bir nevi tekel oluşturmaya başlamıştır. Bu duruma, yabancı oyuncu sınırlamalarının da kalkması eklenince takım kadroları çok uluslu birer yapıya bürünmüştür. Sözleşmesi sona eren futbolcuları eski kulüplerine herhangi bir bedel ödemeksizin transfer edebilme özgürlüğüne kavuşan dünyanın önde gelen kulüplerinin futbolcu yetiştirmek için herhangi bir girişimde bulunması bir anlamda gereksiz bir iş halini almıştır. 

İşte tam bu noktada altyapısına yatırım yaparak futbolcu yetiştiren kulüpleri korumak zaruri hale gelmiştir. Gerçekten de futbolcu yetiştirmek için çaba harcamanın teoride anlamsız bir yük halini alması ve bu durumun da futbolun geleceğini tehdit etmesini engellemek amacıyla, eğitim faaliyeti sürdüren kulüpleri korumak için FIFA tarafından yetiştirme ve geliştirme tazminatı adı altında bir tazminat türü oluşturulmuştur. 

Öncelikle ifade etmek gerekir ki, uluslararası transferlerde FIFA Transfer Talimatı’ndaki ilkeler doğrultusunda doğan yetiştirme tazminatı, ulusal transferlerde ise ilgili ülke federasyonunun düzenlemeleri dâhilinde cereyan etmektedir. Buradan hareketle de bir Türk kulübü ile başka bir Türk kulübü arasında gerçekleşen bir transfer işleminde yetiştirme tazminatı TFF Transfer Talimatı (“Profesyonel Futbolcuların Statüsü ve Transferleri Talimatı”) kapsamında değerlendirilmelidir. 

FIFA Transfer Talimatı’nın EK 4’ünde detaylı bir şekilde düzenlenmiş olan bu kavram uyarınca, bir futbolcunun eğitim aldığı dönem 12 yaş ile 23 yaşları arası olarak kabul edilmektedir. Ancak burada bir hususu belirtmek gerekir ki, FIFA tarafından, futbolcunun 12 yaş ile 21 yaş arasında gördüğü eğitim için, 23 yaşına kadar profesyonel statüsünü kaybetmeden yapacağı transferler için bu durum öngörülmüştür. 

FIFA Transfer Talimatı’nın 20. maddesi uyarınca, yetiştirme tazminatı, amatör futbolcunun profesyonelliğe geçişinde ve profesyonel statüsünü bozmadan 12 ile 23 yaş arasında yapacağı transferlerde ödenir. 23 yaşından sonra yapılacak transferlerde yetiştirme tazminatı ödenmemektedir. TFF’den farklı olarak FIFA uygulamasında, futbolcunun 21 yaşına kadar sürmüş olan eğitim faaliyetleri için 23 yaşına kadar yapacağı transferlerde ödenmektedir. TFF düzenlemeleri uyarınca ise eğitim faaliyetinin 23 yaşına kadar sürdüğü öngörülmektedir. 

Burada bir parantez açarak ifade edilmelidir ki, FIFA düzenlemesi uyarınca bir futbolcunun eğitiminin 21 yaşından önce tamamlandığının aşikâr olduğu durumlarda, yetiştirme tazminatı 12 yaş ile eğitimin fiilen sona erdiği dönem arası için ve 23 yaşına kadar ödenmektedir. Ancak ifade etmek gerekir ki, bu durumun nasıl ispat edileceğine dair bugüne kadar verilmiş bir FIFA Uyuşmazlık Çözüm Dairesi kararı bulunmamaktadır. 

Yetiştirme tazminatı ile ilgili önemli bir başka husus ise bir futbolcunun yetişmesinde emeği geçen bir kulübün (12-23 yaş arası TFF’de/12-21 yaş arası FIFA’da) bir futbolcunun feshine haksız fiilleri nedeniyle sebep olması durumunda, feshe sebebiyet veren kulübün yetiştirme tazminatı talep etme hakkı sona ermektedir. Bir örnekle açıklamak gerekirse, x kulübünün yetiştirdiği bir oyuncuya karşı edimlerini gereği gibi yerine getirmemesi nedeniyle sözleşme sona ererse, bu durumda x kulübünün yetiştirme tazminatı talep etme hakkı da ortadan kalkmaktadır. 

Toparlamak gerekirse, yetiştirme tazminatına hak kazanılabilmesi için bir futbolcunun ya amatör statüden profesyonel statüye geçmesi ya da profesyonel statüsünü koruyarak 23 yaşına kadar bir kulüpten başka bir kulübe transfer olması gerekmektedir. 

Yetiştirme tazminatının doğmayacağı durumlar ise sözleşmenin kulübün haksız eylemi nedeniyle sonlanması, futbolcunun 4. Kategorideki bir kulübe transfer olması veya bir profesyonel futbolcunun amatör statüye dönmesidir. 

Yetiştirme tazminatının hesaplanmasına geldiğimizde ise altını çizmemiz gereken ilk hususu, esas olanın kulüpler arasındaki anlaşma olduğudur. Buna göre, taraflar yetiştirme tazminatının miktarında herhangi bir uzlaşmaya varamazlarsa, bu durumda yetiştirme tazminatı FIFA (uluslararası transfer) veya TFF (ulusal transfer) tarafından tespit edilen rakamlar üzerinden hesaplanarak ödenir. 

Burada çok uzun hesaplamalara girmeden bir-iki örnekle durumu açıklamakta yarar görüyoruz. TFF Transfer Talimatı uyarınca liglere göre kulüpler 4 farklı kategoriye ayrılmıştır ve her kategori için de her sezon başında TFF tarafından “sezonluk yetiştirme tazminatı” miktarları tespit edilir. Üç farklı durumla ilgili birer örnek vererek durumu açıklayalım: 

İkinci kategoride (Bank Asya 1. Lig’de mücadele eden bir takım) yer alan x kulübünden üçüncü kategoride yer alan (TFF 2. Lig’de mücadele eden bir takım) yer alan y kulübüne transfer olan bir futbolcu için yeni kulüp (örneğimizde y kulübü), futbolcunun x kulübünde geçirdiği sezon sayısı ile kendi kategorisindeki tazminat tutarının çarpımını x kulübüne ödemek durumundadır. (x kulübünde geçen yıllar çarpı y kulübünün kategori tazminatı) 

Üçüncü kategorideki y kulübünden ikinci kategorideki x kulübüne transfer halinde ise, varsa y kulübünün anılan futbolcu için daha önceden ödemiş olduğu yetiştirme tazminatı bedeline ilave olarak, futbolcunun y kulübünde geçirdiği sezon sayısı ile x kulübünün bulunduğu kategorideki yetiştirme tazminatı miktarının çarpımıyla elde edilen miktarı yetiştirme tazminatı olarak y kulübüne ödemek durumundadır. (y kulübünün daha önce ödediği yetiştirme tazminatı artı y kulübünde geçen yıllar çarpı x kulübünün kategori tazminatı) 

Aynı kategorideki kulüpler arasındaki transferlerde ise tescil süresi ile TFF’nin anılan kategori için belirlediği kategori tazminatının çarpımından elde edilen miktar, yeni kulüp tarafından eski kulübe ödenmelidir. Burada belirtmek gerekir ki, 3. ve 4. Kategorilerdeki kulüpler arasında gerçekleşen transferlerde, eski kulübün önceden ödemiş olduğu yetiştirme tazminatı miktarı da yeni kulüp tarafından ayrıca ödenir. 

Son olarak belirtmek isteriz ki, 1, 2 veya 3. Kategorideki bir kulüpten 4. Kategorideki bir kulübe transfer halinde herhangi bir yetiştirme tazminatı doğmamaktadır. Ancak anılan futbolcunun iki yıl içinde üst kategorideki bir kulübe transferi halinde, eski kulüp yetiştirme tazminatı talep edebilmektedir. 

FIFA Transfer Talimatı’nın EK4’ünde belirtilen prensipler ile TFF Transfer Talimatı’nın EK1’inde belirtilen esaslar, yetiştirme tazminatının hesaplanmasında ve ödenmesinde uygulanır. Bu prensiplere aykırı olarak yetiştirme tazminatının hiç veya gereği gibi ödenmemesi halinde, TFF nezdinde ilgili futbolcunun yeni kulübü adına tescili mümkün olmamaktadır. 

FIFA Transfer Talimatı’nın EK4’ünün 7. Maddesi uyarınca ise yetiştirme tazminatı ödeme yükümlülüğüne aykırılık halinde FIFA Disiplin Kurulu tarafından “Dayanışma Mekanizması”ndakine benzer yaptırımlar uygulanmaktadır.(T.E.Koçak-Tam Saha-Alıntı)