Folklorumuzda Hıdırellez

Türk folklorunda( halk bilimi ) alanında Hıdırellez’in ayrı bir yeri vardır. Genel olarak halk inanışları arasında Hızır ile İlyas peygamberlerin buluşması sonucunda Hıdırellez günleri genellikle 6 Mayıs’ta kutlanıyor. “ “Yazın başlangıcı sayılan altı Mayıs günü. (Rûmî senede Nisan ayının yirmi üçüncü günü.) Yıl, Hızır ve Kasım olarak ikiye ayrılır. Mayıs ayının altısında Hızır ile yaz başlar. 186 gün sürer. Kasım ayının 8'ine kadar devam eder ve bundan sonra kış başlar. 179 gün ( Şubat’ın 29 çektiği artık yıllarda 180 gün ) sürer. Hıdırellez denmesinin sebebi; Mûsâ aleyhisselâmın ümmetinden bir velî veya peygamber olduğu bildirilen ve Kur’ân-ı kerîmde Kehf sûresi 65. âyet-i kerîmesinde: “Kullarımdan biri” ismi ile geçen Hızır’ın ( Hıdır ) kurak bir yerde oturması ile o yerin yeşerip dalgalanmaya başladığı, hadîs-i şerîfte ( Peygamber efendimizin haber vermesiyle ) bildirilmiştir.

Bu sebeple yaz başlangıcında ortalığın yeşermeğe başladığı güne yeşil mânâsına gelen Hıdır günü, yine bu günde Hıdır ile İlyâs’ın buluştukları rivâyeti sebebiyle de Hıdırellez (Hıdır+İlyâs) denilmiştir. ( Yeni Rehber Ansiklopedisi )
İslâmiyet, Hızır (Hıdır) ve hazret-i İlyâs’ın Allahü teâlânın sevgili kullarından olduğunu haber vermekte fakat onlar adına mukaddes bir günün varlığını bildirmemektedir. Hıdırellez gününün İslâm dîninde dînî hüviyeti ve kudsiyeti yoktur. Bundan dola yı 6 Mayıs’ta İslâmiyet’in beğenmediği, haram (yasak) ettiği şeyleri yaparak eğlenmek yasaktır.( 1 )

Hıristiyanlarda ise Adonis’in yeniden doğuşuna denk getirilen İsa’nın Dirilişi (Paskalya) ile 23 Ni-san’daki Yeşil lori Yortusu bu ortak geleneğe bağlıdır. Bu yortuda bereketi simgeleyen Aziz George, Hızır gibi karşılanır.

Müslüman Türklerin kutladığı Hıdrellez günü eski Anadolu-Yunan söylenceleri, Bizans Hıristiyan yortuları, Yahudi ve İslam inanışları gibi çok değişik kaynaklardan beslenmektedir. 6 Mayıs günü Hızır’ ile İlyas peygamber buluşur. Hıdrellez sözü de iki kutsal kişinin adının birleşmesinden oluşur. Onlar bir araya gelince bahar ve bereket de yeryüzüne gelir.

Hıdırellez kutlamaları hemen hemen Anadolu’nun her yerinde kutlamalar yapılır. Özellikle Hıdırellez den bir hafta önce evlerde temizlik, badana, boya yapılır. Çocuklara yeni yeni giysiler alınır. Mendiller, çoraplar ve ayakkabılar alınır. Hıdırellez gecesi kadınlar ve özellikle genç kızlarımızda tarafından tahtadan, taştan ve çöplerden ne muradı varsa ona göre evler bahçesinde veya dere kenarlarında evler yapılır. Ev isteyen ev, araba isteyen araba, çocuk isteyenler beşik ve salıncak yaparlar.

BU İNANIŞA GÖRE:

* Kalbi  temiz Allah'a inanan insanların işleri düzgün gider,

* Hızır ( A.S.) onlara  görünür ve görünmez kazalardan korur,

*  Dertlere  derman  ve hastalara şifa verir,

*  Hızır  uğur ve kısmet sembolüdür,

* İnsanların  sağlıklarına kavuşmasını, bahtlarının açılmasına yardım eder,

* İnsanlara güç ve kuvvet verir, evlerine bereket  ve bolluk getirir,

* Hızır mucize ve kuvvet sahibidir, uğradığı eve  sağlık  ve aydınlık getirir,

* Hızır tüm yaşam boyu ( Ab-ı Hayat ) içenlerin  ölünceye kadar sağlıklı olur, özellikle baharda

   aramızda dolaşarak sağlık ve bereket dağıtır.

* Baharda ağaçların ve bitkilerin yeşermesine yardımcı olur,

* Hızır'ın uğradığı evlerde hayvanları da sağlıklı olur, ekinleri bereketli olur,

* Gençlerin şansı ( bahtları ) açılır.

 Hdırellez günlerinde çeşitli eğlenceler yapılır , kadınlar arasında börekler, çörekler hazırlanır Hıdırellez gününde bir bayram havası içinde kutlamalar, eğlenceler yapılırken bunlarda çocuklara, gelen gençlere ikram edilir.  Bazı yerlerde at yarışları ve güreşler de yapılır. 

Genç kızlar, genç gelinler yüzüklerini, küpelerin her hangi bir işaret bir çömleğin içine atarlar. Çömleğin ağzını kapatırlar.  Bu arada bir bahar havası içinde bahçelerde veya dere kenarında darbukalar, cümbüşler çalınır ve halaylar çekilir. Hıdırellez gününde ateş yakılır. Bu ateşin üstünde atlayanlar olur. Bu eğlenceler arasında karşılıklı olarak kadınlar tarafından çeşitli maniler söylenir.

HIDIRELLEZ GÜNLERİNDE SÖYLENEN  BİRKAÇ MANİ:

Kale kaleye karşı

Kalenin içi çarşı

Bir şeftali ver bana

Dosta, düşmana karşı

***

Uzunsun sırık gibi

Ekşisin koruk gibi

Ne gezersin Mahalle mahalle

Yolunmuş tavuk gibi

***

Kaleden indim ancak

Elinde yeşil sancak

Ne kız oldum, ne gelin

Ateşe yandım ancak

***

Kalenin ardı tandır

 Yandır Allah’ım yandır

Beni bir şahin eyle

Yârin koynuna kondur

***

Kaleden iniyordum

Çağırsalar dönüyordum

Ateşinden kibritim

Çaksalar yanıyordum

***

Dağlar dağladı beni

Gören ağladı beni

Demir zincir kâr etmez

Gönül bağladı beni

***

Kalenin ardındayım

Gecenin dördündeyim

Herkes derin uykuda

Ben yârimin derdindeyim

***

Karşıda kavun yerler

Bende gitsem ne derler

Otursam bile yesem

Şu şunu sevmiş derler ..

***

Sandıksandıküstüne

Birdahasandık üstüne

Deryadekigemiler

Yürüsün bahtım üstüne ( 1 )

***

Kaynak: 1- Folklor Dergisi Mayıs-Haziran 1970, Sayı: 2.s,72

               2- İnternetten yararlanmıştır.