Hampartsum notası

Gerek Osmanlı gerekse Cumhuriyet devirlerinde ülkemize mimari, edebiyat, resim, müzik ve diğer alanlarda önemli katkılarda bulunmuş birçok Ermeni vatandaşımız bulunmaktadır. Söz konusu müzik olunca bu isimlerin içinde şüphesiz en önemlilerinden biride Hampartsum Limoncuyan'dır.

Hampartsum Limoncuyan, 1768-1839 yılları arasında yaşamış önemli müzik adamlarından biriydi. Onu bu derece önemli hale getiren özelliği ise kendi keşfettiği bir nota yazım sistemiyle binlerce Klasik Türk musikisi eserini notaya alarak bu şarkıların unutulmadan günümüze kadar ulaşabilmesini sağlamış olmasıdır.

Yoksul bir ailenin çocuğu olarak İstanbul’da dünyaya gelen Hampartsum Limoncuyan, zengin ve sanat sever bir aile olan Düzyan’ların desteğiyle müzik konusunda iyi bir eğitim aldı. Hem batı müziği hem de Türk müziği alanlarında bilgi sahibi olan Limoncuyan, o devrin çeşitli Ermeni korolarında eğitmenlik yaptı ve bu arada Türk musikisi hakkındaki bilgisini derinleştirmek için Beşiktaş mevlevihanesinde Dede Efendi’den musiki dersleri aldı. Sanatındaki başarısıyla kısa zamanda Dede Efendi’nin de takdirini kazanan Limoncuyan, Abdülbaki Nasır Efendi’nin nota yerine kullandığı işaretlerin ihtiyacı karşılamanın çok gerisinde olduğunu görerek “Hampartsum notası” şeklinde adlandırılan yeni bir nota yazım sistemi geliştirdi.

Hampartsum notasını yaratırken Ermeni alfabesinin harflerinden esinlenen Limoncuyan, kendi geliştirdiği bu müzik yazısıyla o devirde bilinen sayısız eseri notaya aldı. Hampartsum notasının en önemli özelliği bu sistemi kağıda geçirmek için günümüzdekine benzeyen bir porte işaretine gerek duyulmamasıydı: Hampartsum Limoncuyan’ın sisteminde, sesleri şifreleyen işaretler düz bir kağıt üzerine yazılıyordu. Bu nota yazım sisteminde bir oktavlık aralığın içinde on dört tane sesin işareti vardır. Alt ve üst oktavlar ise ana işaretlerin yanlarına ya da üzerlerine konulan işaretlerle gösterilir. Seslerin zamanını yani kaç vuruşluk olduğunu gösteren işaretler ise notaların üzerinde yer alır. Ayrıca sus ya da tekrar gibi ölçü işaretleri de Hampartsum notasında kullanılır. Normal Hampartsum notası ve gizli Hampartsum notası olarak iki ayrı formu bulunan bu müzik yazısını günümüzde okuyabilen çok az kişi bulunuyor.

Limoncuyan’ın 1813-1815 yılları arasında geliştirdiği nota yazım sistemi Donizetti Paşa’nın İstanbul’a gelip çağdaş batı müziği notalarını tanıtmasına kadar kullanılmaya devam edildi.

Hampartsum notaları artık kullanılmıyor olsa da, onun yarattığı bu sistem sayesinde binlerce müzik eserinin yaşama şansı bulmuş olduğunu asla unutmamalıyız. Hampartsum Limoncuyan olmasaydı Türk musikinin birçok değerli eseri yok olup gidecek ve biz asla onları dinleme şansına erişemeyecektik.