Hikaye Anlatıcılığı

HİKAYE ANLATICILIĞI - FATİH HANOĞLU

Hepimiz İnsanlığın Öyküsüyüz...

Masal ve hikaye anlatıcılığı, insanlığın ortaya koyduğu en eski ve en eğitsel modelleme sistemlerinden biridir. Bu nedenle mitler, efsaneler, destanlar, masallar, öyküler; en eski okullar ve bu okulların anlatıcıları da en eski öğretmenlerdir benzetmesini rahatlıkla yapabiliriz.

Bu benzetmeyle bu okullardaki öğretmenlerin; dünyanın oluşumundan - hayat ve yaşamdan sonrasına; yıldırım, deprem, seller gibi afetlerin neden ve sonuçlarından – savaş ve hastalık gibi insani oluşumlara kadar bir çok konuda dersler verdiğini de söyleyebiliriz.

İlk başta mitolojiler; doğaya, bilinmeyene ve korkulara karşı bir manifesto, ihtiyaçlara doğru düşünsel bir devrim, yaşamın algoritmalarını tanımlamak için bir deneme olarak karşımıza çıktı.

Bu denemeler daha sonraları destanlardan masallara, hikayelerden efsanelere kadar nesilden nesile aktarılarak yolculuğuna devam etti.

Yolculuğun Adı; Kelime Dokumacılığı...

Bu yolculuğu tanımlarsak;

1-         İnsanlığın en kadim becerilerinden biri masal ve hikâye anlatıcılığıdır.

“Bir zamanlar insanlığın ilk hocası olan, bu yüzden de bugüne kadar çocukların ilk hocası olarak kalan masal, hikayede gizlice sürdürür yaşamını. İlk gerçek hikaye anlatıcısı masal anlatıcısıdır ve öyle olmaya devam edecektir. Masal bize insanoğlunun, mitosun yüreğine saldığı kabustan kurtulmak için yaptığı ilk denemeleri anlatır.”

(Benjamin, 2001: 93)

2-         Hikâye ve masallar yoluyla onbinlerce yıldır çocuklar geleceğe hazırlanmış ve geleceği inşa etmelerinde onlara bu yolla malzemeler sunulmuştur.

3-         Hikayeler bizi tanımlar, şekil verir, kontrol eder ve bizi biz yapar. Dünyadaki her kültür okur yazar değildir, ama her bir kültür mutlaka hikaye anlatır.

4-         Hikâye anlatma, sosyal bir dünya yaratmayı ve paylaşmayı amaçlayan benzersiz bir insan eylemidir.

5-         Hikâye; bir hikâye anlatıcısı, bir anlatı ve bir dinleyen bir araya geldiğinde oluşur. Anlatılan hikâyelerin tekrarlanması ise, onları sonsuz kılar.

6-         Hikâye anlatmak, varoluşumuzu ve deneyimlerimizi anlamlandırdığımızdan beri dünyada var. Hatta hayatta kalmamızı, refah ve barış içinde yaşamamızı sağlayan asıl şeydir. 

7-         Hikâye anlatımı, yeni ve eski fikirlerle etkileşim kurma, hatırlama, öğrenme, hayal etme, iletişim kurma ve geleceğimizi hayal etme biçimimizdir.

8-         Hikaye anlatıcılığı kim olduğumuzu, nereden geldiğimizi, hangi değerleri neden aktardığımızı incelediğimiz yerdir. Yaptıklarımızı/yapmadıklarımızı ve yeni olasılıkları görme yolumuzdur.

9-         Hikâye anlatımı, anlatan ile dinleyenin birlikte yaptığı ortak bir eylemdir.  Birlikte yaratılan hikâyelerin asıl büyüsü ise, her dinleyicinin zihninde başka gerçekleşmeleridir.

10-       İster bir öykü, ister bir arkadaşınızın gün içinde başından geçen bir olayı anlatışı olsun, ister izlenilen bir sinema filmi veya bir fıkra olsun, güzel bir hikaye dinlemekten keyif alırız.

11-       Hikaye anlatıcıları, sadece dinleyicilerini eğitmek ve eğlendirmek için değil, onların “ideal” insan tiplerine ve özledikleri toplum düzenine karşı duygularını ifade etmek için anlatırlarmış. Hikayeler düğünlerde, uzun kış gecelerinde köy odalarında, şehir ve kasaba çevrelerinde ise ramazan geceleri kahvelerde anlatılırdı.

12-       Ünlü hikaye anlatıcıları/âşıklar uzun çıraklık döneminden sonra hikayecilik sanatını icra ederler ve sanatlarının karşılığında ücret ve bağışlarla geçimlerini sağlarlarmış. Hatta Ramazan gecelerinde hikaye anlatmaları karşılığında kahve sahiplerinden aylık alırlardı.

13-       Bir diğer hikaye anlatıcılığı türü ise meddahlıktır. Meddahlık “gerçekçi halk hikayeleri” olarak tanımlanır. Çünkü hikayeler cinler, periler, devler gibi olağanüstü ögelerden arındırılmıştır ve konusunu tamamen gerçek hayattan alır.

14-       Hikaye anlatıcısı, hikayesini değişik dinleyici gruplarına ister kelimesi kelimesine tekrarlasın, ister dinle yicilerin ilgisini çekmek için küçük değişiklikler yapsın, tüm sözlü kültür ürünleri gibi varlığı, toplumun baskısı altındadır. Dinleyicinin arzu ettiği, sabırla dinlediği öyküler, destanlar nesilden nesile aktarılırken gözden düşen anlatı unutulmaya, kaybolmaya mahkumdur. (Ong, 1999: 85)

15-       Modern hikaye anlatıcılığının ise daha geniş bir alanı vardır. Masallar, destanlar, fabllardan kendini biraz sıyırmış ve tarih anlatıcılığı, kişisel hikaye anlatıcılığı ve politik anlatıcılık gibi formlar almıştır.

16-       Farklı medya araçları; hikayelerin aktarılmasının ve tüketilmesinin biçimini değiştirmiştir. Artık “hikaye” sözcüğü Instagram ve benzeri uygulamalardaki çekildikten 24 saat boyunca ulaşılabilen video ve fotoğrafları da ifade etmektedir.

17-       Ayrıca öz-yaşantılarla ilgili hikayelerin paylaşılmasının iyileştirici etkisi keşfedilmiş; hikaye anlatıcılığından psikodrama, grup terapisi veya bireysel psikoterapi gibi alanlarda da yararlanılmaktadır.

18-       Hikaye anlatıcılığının önemini en başından fark eden ilk sektör belki de reklam ve pazarlama sektörüdür. Ayrıca politikacılar da bunun gücünü keşfetmişlerdi. İnsanlarda tutum ve davranış değişikliğini yaratmak için hikayeleri nasıl anlatmaları gerektiğini yıllar boyu deneme yanılma yoluyla öğrendiler ve en etkili hikayeleri yaratmak için yarıştılar. Reklamcılar ve politikacılar günümüzün en iyi hikaye anlatıcıları haline geldiler.

Anlatı, sadece birincil sözlü kültürde değil, ileri okuryazar ve elektronik bilgi işlem kültüründe de en yaygın sözel anlatım türüdür.

19-       Ayrıca çağdaş hikaye anlatıcılığı eğitsel amaçlar için de yaygınca kullanılıyor. İyi öğretmenler hikayelerle öğrenmenin çocuklar üzerinde ne kadar etkili olduğunun her zaman farkında oldular. Ancak yetişkinlerin de hikayelerle öğrendiği uzun zamandır unutulmuştu.

20-       Son yıllarda tabiri caizse hikaye anlatıcılığını yeniden keşfettik ve yetişkin eğitimlerinde de kullanmaya başladık.

 “Hikaye anlatımı, fikirlerinizi dünyaya yaymanın en güçlü yoludur.”

Robert McKee