İnsanın iyi yaşamı üzerine - I

İyi bir yaşamın bireysel saadet ile yakın alâkası vardır. Bireysel saadet ise çoğu kez bedensel ve zihinsel anlamda sağlıklı olmak şeklinde tanımlanır. Kişi her şey yolunda iken mutluluk içinde olduğunu söylüyorsa, bu onun iyi bir durumda olduğu anlamına gelir. Ancak bu tarz bir tesbitin kişisel ihtiyaçları sınırlı ölçüler içinde ele aldığı da düşünülebilir. Zîra, daha geniş anlamıyla, iyi yaşama ilişkin verebileceğimiz tanım ‘insanın kendini gerçekleştirmesi’[1] , ‘öz saygı’[2] , ‘içsel zenginlik’[3] , ‘saygınlık’[4] ve ‘başarı’[5] , gibi hâlleri de kavrayabilir ve bu durumda da kişinin iyi bir yaşama eriştiğini ve mutlu olduğunu söyleyebiliriz. Şu durumda, içeriğini genişlettiğimiz ölçüde, kelime anlamıyla mutluluk ya da saadet insanın iyi bir yaşama eriştiğinin ifadesi olabilir.

Rescher’e göre [6] iyi yaşam, fizikî, maddî ve psikolojik unsurların bir bileşimidir. Fizikî unsuru sağlık, maddî unsuru başarı, psikolojik/ manevî unsuru da ruh hali ve zihin sağlığı olarak tanımlayan Rescher, nihaî amaç olarak mutluluğa işâret eder. Bu sistematik açıkça şunu anlatır: İyi yaşamın üç bileşeni vardır ve mutluluk iyi bir yaşam için amaçtır. Çünkü mutluluk başka hiç bir şey uğruna arzulanmayan, sadece kendisi için istenen nihaî bir hedef görünümündedir ve her insan bireyselleştirdiği ihtiyaçlarını kendi mutluluğu için gerçekleştirmek ve etkin kılmak durumundadır.

Rescher’in bize sunduğu bu taslak, –kendisi bunu açıkça belirtmez ama– aslında Aristoteles’in Nikomakhos’a Etik’te “insan yaşamının iyileri” olarak tanımladığı üçlü tasnifin basitleştirilmiş şeklidir.

Aristoteles iyileri üç kısma ayırır, bunlar: dış iyiler, ruhla ilgili iyiler ve bedenle ilgili iyilerdir. İçlerinde en makbûlünün ruhla ilgili iyiler olduğunu ifade eden Aristoteles, bunun karakter erdemine işâret ettiğini söyler. Bedenle ilgili iyiler en basit anlamıyla sağlıklı bir yaşama ilişkindir.[7] Schopenhauer bu ikisini içsel mülkler olarak adlandırmaktadır.[8] Dış iyiler ise Aristoteles’in Politika’da [9] da belirttiği üzere servet, mevkiî, başarı ve saygınlıktır. Fakat nihayetinde bütün bu iyiler mutluluk için arzulanır.

Schopenhauer Aristoteles’in bu üçlü sınıflandırmasını kendine has yorumuyla ve farklı bir bakış açısıyla ele almıştır. Aristoteles’in tasnifinden yararlandığını, eserinin ilk satırlarında ifade eden Schopenhauer, insanın iyi yaşamını üç temel unsur etrafında şekillendirir, bunlar: insanın ‘ne olduğu’, ‘neyi olduğu’ ve ‘neyi temsil ettiği’dir. İnsanın ‘ne olduğu’, onun karakter erdemlerine ilişkindir; ‘neyi olduğu’ sorusu sahip olunan mal ve servetin araştırılmasına yöneliktir; ‘neyi temsil ettiği’ ise, bireyin başkaları nezdindeki varoluşudur. Her biri, yine aynı gelenek içinde, insanın mutluluğu ile ilgili unsurları ortaya koyar.

Mutluluk ile iyi yaşam arasında bağıntı kurduğumuz bu aşama, aslında önemli bir tartışmanın da başlangıcı sayılır.

Acaba mutluluk iyi yaşamın bir göstergesi midir? Yoksa mutluluk sadece, insanın içinde bulunduğu bir durumdan ya da belirli bir lâhzadan, yani bir ruh hâlinden mi ibarettir? Eğer ikinci soruya evet diyor, ‘mutluluğun’ sadece bir ‘durum’u belirttiğini ve iyi yaşam tanımı için yeterli bir belit olamayacağını düşünüyorsak; o takdirde, iyi yaşamın belirleyeni, ölçütü ya da göstergesi olarak neyi dikkate alabiliriz?

___________________________________

[1] Aristoteles, Nikomakhos’a Etik.
[2] John Rawls, A Theory of Justice, Harvard University Press, 1971.
[3] Arthur Schopenhauer, Yaşam Bilgeliği Üzerine Aforizmalar, terc.: Mustafa Tüzel, Kabalcı Yayınevi, İstanbul: 1998.
[4] Aristoteles, Politika.
[5] Aristoteles, Politika.
[6] N. Rescher, Welfare – The Social Issues in Philosophical Perspective, University of Pittsburg Pres, Pittsburg:1972, s.4-6.
[7] Aristoteles, Nikomakhos’a Etik, 1098 b 13-15 vd.
[8] Schopenhauer, a.g.e., s.19.
[9] Bkz. Aristoteles, Politika, kitap VII, bölüm 2, s.196; ayrıca bkz. Nikomakhos’a Etik, 1096a 6-7 ve daha geniş olarak 10’uncu kitap.