KALANDAR Eğlenceleri

Bugünkü gazetelere haber olarak düşmüş yukarıda başlık olarak yazdığım şey. Nedeni ise çok basit. Trabzon’un Maçka ilçesine gelen turistlerin, bu kutlamalara katılıp, yerel halk ile beraber eğlenmeleri .. Böyle bir durum neden kötü haber olsun ki ? Yok efendim, Yunanlılar propaganda yapıyorlarmış da falan, filanmış. Yahu, topu topu gelen altmış kişi. Bu akdar insan neyin propagandasını yapacaklar. Tamam bazı fanatik Yunanlıların zihniyetlerinde hala Pontus hayali vardır ama adı üzerinde bu hayal’den öteye geçebilir mi ki ? Sanırım gürültü de bundan dolayı koparılmış. Ben işin bu tarafıyla ilgilenmiyorum. İşin eğlence ve kültür tarafıyla ilgileniyorum.

İki farklı düşünceye sahip grup var ortada.. Bir grup, gelenlerin sakıncalı işler peşinde koştuğunu savunup, gelmemeleri görüşünü savunurken, bir grup insan da “geldiler, eğlendiler ve gittiler. Kimseye zararları olmadı” görüşünü dile getirirken, sanırım ikinci görüş benim görüşüme daha yatkın. Bir kere sormak lazım tabi ki? Bu insanlar, neden bizim coğrafyamızdaki gelenek olan bir eğlenceye katılıp gittiler? Gelenlerin ataları yıllar öncesinde bu topraklarda, bu coğrafya da yaşamış olabilir mi ? 1924 mübadelesi ile oraları terk etmek zorunda kalan insanların torunları çocukları olabilir mi bu gelenler. Ne olmuş yani? Gelmişler, yerel halk ile birlikte eğlenmişler ve geldikleri gibi girmişler. Demek ki, onları buraya çeken güç ortak bir güç. Bu güç manevi bir güç. Bu güç Kalandar Kutlamaları !..

Kalandar’ın Latince’de takvim anlamına gelen Calandae’den geldiği tahmin edilmektedir ve yüzyıllardır yörede Kalandar gecesi geleneği devam ettirilmektedir. Bazı kaynaklar da Kalandar’ın bölgede yerleşik Hristiyanlardan kalma bir gelenek olduğunu ve Cadılar Bayramı’nın Anadolu’daki uyarlaması olduğunu belirtmektedir.

Kalandar ya da Galandar kutlamaları adıyla yapılan eğlenceler, Karadeniz yöremize ait, yüzlerce yıldır kutlanan bir eğlence. Yörede yılın ilk ayı kalandar adıyla anılır. Rumi takvim, Milat takvimini 13 gün arkadan izlediği için 12 Ocak gününü 13 Ocak gününe bağlayan geceye Kalandar gecesi denilir. Bu ayın ilk gecesinde de değişik eğlenceler yapılır. Yapılan bu eğlencelere de “Kalandar eğlenceleri ya da kutlamaları” denilir. Trabzon’un kendi içindeki yörelerde Kalandar adetleri değişir. Kalandar gecesi Tüm evlerde lahana sarması, mısır ve patates haşlaması, kabak dilimi, fındık, ceviz, elma, armut, ayva gibi yöreye özel yemekler, yemişler ve çerezler hazırlanır. Aile bireyleri bu yiyeceklerle hazırlanan Kalandar sofrası başında oturarak kendi aralarında bir şölen havası yaşarlar. Ocak gecesi gençler uzun bir sopanın ucuna torba ve zil bağlarlar . Karanlık olduktan sonra mani söyleyerek evlerin kapılarını çalarlar .

Çanta atmak denilen bir diğer eğlence de Kalandar gecesinin en yaygın eğlencesidir. Çanta atmak, yörenin genç erkeklerin işidir. Ama zaman zaman genç kızların da erkek giysileri giyerek çanta atmaya çıktıkları olur. Atılacak çantanın açık ucuna önceden uzunca bir ip bağlanır. Bu ip çantanın uzak bir yere atılıp geri çekilmesini sağlar. Çantanın içine çeşitli yemişler ve atılacağı eve göre özel armağanlar konulur. Çanta atma sırasında tanınmamak için değişik kıyafetlere girilir. Karanlık basar basmaz kimseye görünmeden belirlenen evlerin kapılan çalınır. Çanta atanın kim olduğunu anlamak için de, evden gelen seslenişlere ses değişikliği yapılarak, maniler söylenerek yanıtlar verilir:

<ı>Ne olursa alırız
İste gelduk kapiniza
Selam verduk yapinıza
Selamumi almasanız
Daha gelmem kapiniza

Kapı aralanır aralanmaz önceden hazırlanan çanta hızla içeri fırlatılır. İşte buna çanta atma denir. Evdekiler, çantanın içindeki çerezleri alarak yerine daha değişik yiyecekler koyarlar. Kapıda bekleyenler, çantanın ipini çekerek hemen oradan uzaklaşırlar. Çanta atma sırasında ilginç olaylarla da karşılaşılabilinir. Bazı kişiler, sırf muziplik olsun diye, evlerine atılan çantalara yemiş yerine kedi yavrusu, kirpi, fare, sümüklü böcek, kafatası gibi şeyler ya da acı bibere, tuza bulanmış yiyecekler koyarak çanta atanlara eğlenceli oyunlar oynarlar, bir bakıma ortamı şenlendirirler. Bu çanta atma geleneği, nişanlılar arasında bir tür armağan alışverişini de sağlar. Nişanlı delikanlılar, nişanlısının evine attıkları çantalara ayrıca özel armağanlar koyarlar. Atılan çanta, nişanlı kızın armağanlarıyla doldurularak geri verilir.

Kalandar günü ve gecesiyle ilgili başka gelenekler, görenekler ve inanışlar oldukça çoktur: Örneğin;
- Kalandar ayının ilk suyu, o evde uğurluluğu bilinen birine taşıtılır.
- Gelinlik kızı olan evlere atılan çantalara kimi annelerin önceden hazırladıkları tuzlu çörekler koyduğu söylenir. Çöreği yiyen delikanlıların o gece evin kızını düşlerinde göreceklerine ve ona tutulacaklarına inanılır.
- Kalandar ayının ilk 12 gününde havaların durumu günü gününe izlenir. Her günün hava durumu sıra ile o yılın aylarına karşılık tutulur. Belirli ayların yerini tutan günlerde hava durumu nasılsa o günün karşılığı olan ayda da havaların öyle geçeceğine inanılır.
- Kalandar günü eve ilk giren kimse geveze ise o evin tavukları çok yumurtlar.- Kalandar ayının ilk günü eve ilk girenin, uğurluluğu bilinen birisi olması ve evin büyüğünden izin alarak içeri girmesi gerekir. Bunu düşünmeden eve girenler ya kapıdan geri çevrilir ya da uğursuzluğunu gidermek için ayaklarına kül ekilir.
- Kalandar sabahı kimseye sezdirmeden denize ve sığırlara bakılırsa deniz şans, sığır uğur getirir - Kalandar sabahı birine para verenin o yıl evine bereketsizlik girer, birinden para almak bolluk getirir.

İşte böyle bir geleneksel eğlencenin kime ne zararı olur ki ? Bırakın eğlensin halklar…