Klişe olalım ama nasıl? İşte size bir rehber kitap

Hayat klişesiz geçmez. Hatta çoğu kez klişeler bir nevi sosyal arketip olarak iş görüyor. Amerikan filmlerinden gidelim: Arka bahçede kendi kendine beyzbol oynaya çelimsiz oğlan, lisenin popüler kızı, çocuklarıyla kaliteli zaman geçirmeye ayarlı idealist anne, sosyal hayata uyum sağlayamayan gaziler, zenginleşme hayaliyle çalışan, daha çok çalışan orta sınıf üç çocuklu babalar… Örnekleri sonsuza kadar uzatabiliriz elbette. Alain Robbe-Grillet ise pek haklı, şöyle diyor. “Klişeler birinin onlardan kaçmasının mümkün olmadığı hammadelerdir; kurbanı olmaktan kaçınmak için, onlarla nasıl oynayacağınızı bilmelisiniz.”

 

George Saunders ise çağdaş Amerikan edebiyatı liginde iyi bir oyuncu. Hatta aldığı epey prestijli ödüllere bakarsak, iyi bir oyun kurucu bile sayılabilir: PEN/Hemingway Ödülü, Ulusal Edebiyat Ödülü, O’Henry Ödülleri kolleksiyonuyla dolu olan ödül köşesini, bu yıl ilk kez verilen Folio Ödülü ile taçlandırdı. (hemen Hatırlatayım, Folio, Man Booker’a rakip olarak çıktı ve 67 bin dolar değerinde) 1996’da yayımlanan ilk öykü kitabı İç Savaş Diyarı ile övgüleri toplamaya başlayan ve “dahi” addedilen Saunders, Türkçeye çevrilen ilk öykü kitabı Aralığın Onu’nda klişelerin ironik boşluğuna kuruyor oyununu.

 

İNSANLIĞIN EVRENSEL İLKELERİ

 

1995-2009 arasında yazdığı on öyküden oluşan kitapta, modern Amerikan toplumu merkezli, ama evrensel bir insalık durumu psikanalize şahit oluyoruz. Yukarıda bahsettiğim klişelerin her biri takıp takıştırmış, Saunders’in öykülerinde boy gösteriyor. Ancak usta bir manevrayla Saunders, bu öyküleri insanlığın ezeli ve ebedi ahlaki ikilemleri eksenine oturtmayı beceriyor. İstisnasız her öykünün yüreğinde böyle bir ikilem mevcut: O an geldiğinde insan ne yapmalı; çıkarlarını mı gözetmeli, yoksa çıkarları pahasına iyi ve doğru olanı mı yapmalı? Böyle ifade edip formüle döküldüğünde, öyküler bir çeşit iyilik propagandası gibi anlaşılmasın. İçini oyduğu klişeleri doldurduğu alaycılık ve şakayla, bunun da üstesinden gelmeyi başarıyor Saunders. Öykülerde bu yakıcı ikilem genellikle komik, hatta trajikomik kırılma anlarında parlıyor. Yine, doğru kararı vermenin ezeli gerginliği de, Saunders’in ellerinde trajikomik bir şekil alıyor.

 

Öyküler konularıyla ve kurgularıyla da ilham verici ve keyifli bir okuma sunuyor.. Özellikler bir çeşit distopik bilimkurgu öyküsü olan “Örümcek Kafasından Kaçış” tersine çevrilmiş çağdaş bir Milgram Deneyi. Kitaba ismini veren “Aralığın Onu” ise, son aşamadaki bir kanser hastasının intihar girişiminin bir çocuk tarafından sekteye uğratılması şeklinde özetlenebilecek bir hikayeyi, dili ve kurgusu sayesinde her anlamda çoğul bir okumaya çeviriyor.

 

Saunders’ten bahsederken atlamamamız gereken bir diğer husus ise, hiç şüphesiz iç konuşmalar. Bilinç akışı tekniğinin tedavüle girmesiyle birlikte Joycevari bir havzada toplnan iç konuşma. Saunders’in kaleminde bir arka dönüşüyor. İç konuşma uçsuz bir bilinç akışı olmanın ötesinde, kurgunun görünmez ağlarını örecek, belli bir amaca hizmet edecek şekilde kullanılıyor. Nedir, klişelerle oynayacaksınız, takım arkadaşlarınızdan birinin Saunders olduğundan emin olun.