Merkez Bankalarının Faiz oranlarını ve Döviz Kurlarını etkileme güçleri zayıftır

Geçtiğimiz günlerde ( Temmuz 2013 ) Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası bankalara verdiği borçların faiz oranını 0.75 puan yükseltti. Bazı iktisatçılar bunun gerekçesinin Türkiye’ye yurt dışından döviz çekmek olduğunu söylüyorlar. Ayrıca TCMB’nin bu faiz yükseltmesinin doların TL karşısındaki değerini düşürdüğü, bankaların kredi ve mevduat faizlerini ve piyasadaki diğer faiz oranlarını yükseltecekleri görüşündeler. Bu bir dereceye kadar mümkün olabilir ama bırakalım Türkiye’de dünyanın bir çok ülkesinde merkez bankalarının faiz ve döviz piyasalarında oluşan fiyatları önemli ölçüde etkilemeleri pek mümkün değil. Evet, Merkez Bankalarının önemli amaçları arasında enflasyonu kontrol altında tutmak ve ulusal para biriminin değerindeki aşırı dalgalanmaları önlemek vardır. Ancak bu o kadar kolay değil. Çünkü Merkez Bankaları para piyasalarındaki oyunculardan sadece bir tanesidir. Diğer oyuncular, bankalar, şirketler, çeşitli finans kuruluşları, spekülatörler, yatırımcılar ve halktır. Tüm bu oyuncular para piyasasının hem arz hem talep tarafında yer alırlar faiz oranları ve döviz kurları serbest piyasada hepsinin kolektif davranışları sonucunda arz talebe göre otomatik olarak oluşur ve değişen arz ve talebe göre sürekli değişir. Bu tabloda ne Merkez bankalarının ne, bankaların, ne halkın ne de aslında olmayan faiz lobisinin ne faiz oranlarını ne de döviz kurlarını tek başlarına belirleme veya yön verme güçleri yoktur. Bu olumsuz bir durum değil olması gereken bir durumdur.

Ayrıca Merkez Bankalarının ulusal ekonomi , faiz ve döviz piyasaları üzerindeki etkilerinin son derece sınırlı olmasının bir başka nedeni dünya ekonomilerinin hızla küreselleşmesidir. Herhangi bir ülkede faiz, döviz, borsa piyasalarındaki iniş – çıkışlar, bir savaşın başlaması, bir ekonomik krizin olması, büyük bir deprem, tsunami veya başka bir doğal felaketin etkisi yayılarak çoğu ülkedeki finansal ve reel sektörleri etkileyebiliyor, çok defa Merkez Bankalarının müdaheleleri etkisiz kalabiliyor. Buna bir örnek 1980’lerde uluslararası döviz spekülatörleri İngiliz Sterlin’ini çökertmek için harekete geçtiğinde üç büyük merkez bankası Federal Reserve Bank ( ABD Merkez bankası),Bank of England ( İngiltere Merkez bankası) Bundesbank ( Alman Merkez Bankası) ‘nın Sterlin’in çöküşünü engellemek için uluslararası döviz piyasalarından ortaklaşa olarak çok büyük miktarlarda Sterlin satın almaları bile bu çöküşü engelleyememişti. O zamanlar Time dergisi üç büyük merkez bankasının ortaklaşa müdahelesini “ rüzgara karşı tükürmek” kadar etkisiz benzetmesini yapmıştı. Uluslararası döviz piyasalarında döviz alım satımı ile para kazanmaya çalışan spekülatör ve dealerların çevirdikleri döviz hacmi yılda trilyonlarca dolar değerinde, merkez bankaları güçlerini birleştirip ortaklaşa müdahele etseler bile etkileri hakikaten rüzgara karşı tükürmekten pek fazla değil.

Merkez Bankalarının da ekonomideki yerleri bankalar, şirketler, halk gibi önemlidir ama finansal piyasaları etkileme güçleri çoğu ülkede gittikçe zayıflamaktadır. Özet olarak bunun sebebi finansal piyasalarda arz ve talebi oluşturan taraflardan sadece biri olmaları ve küreselleşme, uluslararası para ve sermaye akımlarının serbest olması sonucunda entegre olan dünya ekonomilerinin ulusal finansal piyasaların kontrolünü ulusal merkez bankalarının elinden almasıdır.

 Rasih Bensan
 26 Temmuz 2013