POPÜLER KÜİTÜRÜN TEMELLERİ

ÖMRÜMÜN TEK GECESİ

 İsmi “Ömrümün Tek Gecesi” olan filmin başlıca oyuncuları Ediz Hun, Filiz Akın, Kayhan Yıldızoğlu, (sanırım) Fatma Karanfil ve Kadir Savun’a benzettiğim (artık Kadir Savun olarak anacağım) bir oyuncuydu. Hangi yılda çekildiğini bilmediğim filmi izlemeye yarısından başlamıştım. Mekan ise kasaba ya da şehirlere yakın kırsal, ormanlık bir alandı. Kayhan Yıldızoğlu burjuva bir iş adamını, Ediz Hun küçük burjuva mühendisi, Filiz Akın, büyüklüğü belli olmayan toprakların sahibi bir toprak soylusunu, Fatma Karanfil bir köylü kızını ve Filiz Akın’ın iki kardeşinden biri olan Kadir Savun, Avrupa’da (sanırım Paris) hukuk doktorası yapmış / yapan bir insanı canlandırıyordu. Filmin, izleyemediğim kısmında Filiz Akın’ın öbür kardeşi olan hafifmeşrep kadın Ediz Hun ile kentte yaşadığı fırtınalı bir ilişki sonucunda ölmüştü. Büyük bir çoğunluğu köylülerden ve görece olarak az sayıda toprak soylusundan oluşan Cumhuriyet dönemi ve sonrası Türkiye’nin ithal ikamesine ve doğal kaynakların işlenmesine dayalı sanayi ile gelişirken ekonominin, sınıfların, ilişkilerin ve ideolojilerin dönüşmesinin öyküsü( Büyük bir olasılıkla film bu öyküyü anlatmak için çekilmedi ama o zamanın ekonomisi, sınıfları, ideolojisi ister istemez filmin karelerine sızmıştı)*. 

 Kayhan Yıldızoğlu  Belçika’lı bir şirketle (doğal kaynakları çıkarıp işleyerek veya işlemeden satma amacıyla) anlaşma imzalamak üzere olan, ithalat ve ihracat işleriyle uğraşan, toprak soylularından aldılarıyla ihracat yapan ticaret burjuvazisinin prototipi) bir iş adamıdır. Filiz Akın’la (toprak soylusu) hem nişanlı hem de ortaktır.  Ediz Hun şehirli, küçük burjuva bir mühendistir. Kayhan Yıldızoğlu ve Filiz Akın’ın ortaklaşa sahip olduğu arazi üstünde maden aramak üzere köye gelir. (Yerli ve yabancı ortaklıklar doğal kaynakları işlemek / veya daha çok, gelişmiş ülkelere satmak için kurulmaktadır.). Ediz Hun’un kaldığı köy evinde kalan saf ve masum köylü kız (Fatma Karanfil) mühendise meftun olur. (Köylünün sınıf atlayarak küçük burjuva olma hayallerinin izdüşümüdür bu aşk, bir başka açıdan da bireyin olmak istediği kişiyle (ideal egosuyla) olan karmaşık, narsistik ilişkisi olarak bakılabilir bu olguya (çok şatafatlı oldu)).

 Zamanla Filiz Akın ve Ediz Hun arasında duygusal bir ilişki gelişir. Toprak soylusundan (feodal ahlak, üstbenin hakim olduğu kişilik / sınıf), burjuvaya ( burjuva ahlakı, benin, tutkuların (içgüdülerin, hazların) hakim olduğu kişilik / sınıf) dönüşmekte olan Filiz Akın, Ediz Hun’a doğru yönelen duygularıyla (tutkular), nişanlısına olan bağlılık görevleri arasında kalır (trajik çatışma, filmin Filiz Akın ile Ediz Hun’un yakınlaştıkları bir karesinde Ediz Hun’un repliği her şeyi özetlemektedir aslında: “Arzularımızın yanında vazifelerimizin kudsiyetini de unutmamalıyız.”). Elbette üstyapıda ve kişiliklerde altyapı egemenliğini ilan edecektir. Toprak soylusu burjuva olacak, feodal ahlak, yerini burjuva ahlakına bırakacak, tutkular görevlerin hakkından gelecektir. Burjuvalığa doğru pupa yelken yol alan toprak soylusu (Filiz Akın) Kayhan Yıldızoğlu ile hem nişanı hem de ortaklığı bozacak ve Ediz Hun’la yeni ufuklara yelken açmak için iskele alabanda diyecektir. (Toprak soylusu, burjuvalaşırken, bir yandan kendisi eğitim görerek bir yandan da eğitimli küçük burjuvalarla haşır neşir olarak bilgiyle de içli dışlı olacaktır).

 Filiz Akın (toprak soylusu) ve Ediz Hun (küçük burjuva) arasındaki ilişki (ortaklık) gelişirken (Toprak soylusu ürünlerini ticaret burjuvazisi aracılığıyla doğrudan dışarıya satmak yerine küçük burjuva ile ortaklık kurarak ürünlerini ya doğrudan işlenmemiş olarak kendisi satma ya da ürünleri işleyecek sanayiyi kurup işlenmiş olarak satma yoluna gidecektir.), Fatma Karanfil (köylü), arka planda, mahzun gözler ve buruk bir yüz ifadesiyle Ediz Hun’un (küçük burjuva olma hayalleri, kendisini yaşadığı yoksul hayattan kurtaracak küçük burjuva ile evlenme (işbirliği yapma) düşleri)  avuçlarının içinden kayıp gitmesini izleyecektir. O kaybedendir, yardımcı roller verilmiştir ona. Başrollerde Ediz Hun ve Filiz Akın vardır. Küçük burjuva ve toprak soylusu iktidarı ele geçirmektedir. İktidarsa kültüre damgasını vurduğu gibi kişilerin ses tonundan beden diline kadar her alana kıvrılıp sızarak baş köşede yerini almaktadır. Ediz Hun, Fatma Karanfil’e (köylüye) kah şefkatle, kah otoriter bir şekilde yaklaşır. Değil kadın, birey olarak bile yoktur köylü, o bakılmaya, korunmaya muhtaç bir çocuktur. Yaralandığında, yatağında yatarken, başucunda beklemek isteyen Filiz Akın’a saygıyla karışık duygulu bir ses tonuyla karşılık veren Ediz Hun, sandalyede başucunda uyuya kalan Fatma Karanfil’i azarlar. Onu, görmediğimiz, gözlerden uzak odasına (konumuna) gönderir. O hizmet etmeli, kendisine verilen görevleri yerine getirmeli ve ayak altında dolaşmamalıdır.

 Filmin sonlarına doğru Filiz Akın’ın ağabeyi olan Kadir Savun (dış dünyayla (Batıyla) ilgili fırtınalı ilişkileri sonucunda batıyı kopya etmeye karar veren ve batının eğitimini kültürünü kısa yoldan elde etmeye çalışan siyasi iktidar, cumhuriyet elitleri ) yurda, köye döner (dikkatini içeriye çevirir) ve kardeşi Filiz Akın’la , Ediz Hun  arasında, diğer kız kardeşinin ölümü nedeniyle bozulan ilişkilerin düzeltilmesi için şefkatle karışık otoriter bir tavırla yol gösterir. Filiz Akın, muşamba kaplı eski bir ciple köyden ayrılmakta olan Ediz Hun’u, atının yardımıyla yakalar. Filmin sonunda, uzaktan, geniş bir düzlüğün  ucunda başlayan ormanın (doğal kaynaklar) önünde, kesilmiş ağaç kütüklerinin (doğal kaynaklara dayalı sanayi) arasında bir yanda cip (ithal teknoloji) ve Ediz Hun (küçük burjuva, bilgi), diğer yanda Filiz Akın (toprak soylusu, sermayedar) ve atı (toprağa bağlı sermaye) görünür.   

*) Yazıyı yayınladıktan sonra, bu filmin, başta tahmin ettiğim gibi çala kalem yazılan bir senaryodan değil Esat Mahmut Karakurt’un bir eserinden uyarlanarak çekildiğini öğrendim. Bu durumda sözünü ettiğim kodların, eser ve dolayısıyla filmin içine bilinçli olarak yerleştirilmiş olma ihtimali de hayli yüksektir.