Proje Projelendirilme

Projeden insanların ne anladığını bilmiyorum ama projeden benim anladığım şey, eğer bu teknik bir proje ise kesinlikle pozitif bilimler ve pozitif bilimlere konu olan meslek dallarının yerli yerince kullanılması ve saha bilgisinin eksiksiz kullanılmasıdır.

Saha bilgisi eksik olduğu zaman inanılmaz bir kayıp olduğu gibi hiçbir iş de karşılığını bulmuyor.

İsmini vermeyeyim; Salı günü bir okuldaki elektrik sisteminde bir arıza için davet ettiler. Binadaki panolar eksiksiz yapılmış, bina beş yıldır faaliyette ve “kompanzasyon” sistemi ayarlanmamış, değerler fazladan kullanılmış, sistem ayarlanmamış. Elektrik sisteminde son beş yıldır bu şekilde çalıştığından elektrik faturaları yüzde yirmi belki de yüzde otuz daha fazla ödenmek zorunda kalıyor.

Sistemde arızlar;

Bina yüklerinin çoğu kapasitif seçilmiş, buna rağmen on iki kademe kapasitif, üç kademe de şönt reaktör  kullanılmış.

Şönt reaktörlerin gücü eksik, kondansatörlerin gücü hem fazla hem kademesi fazladan seçilmiş.

Akım trafo değerleri cihaza girilmemiş,

Cihaz reaktörleri göremiyor çünkü reaktörlerin nötr bağlantıları yapılmamış.

Reaktörlerin term kademelerindenısınınca fasılalı olarak devreden çıkarıp tekrar devreye alması gerekirken o kısım hiçbir şekilde bağlı değil.

Sonuç itibariyle; 1- ortalama yıllık beş bin lira ceza yediği görülen bina en az yirmi beş bin lira gereksiz ödeme yapmak zorunda kalmış, 2- sistem kuruluş aşamasında en az beş bin lira fazladan malzeme kullanmak suretiyle, sonsuza kadar bu şekilde de çalışsa devreye asla girmeyecek malzemeler atıl olarak kullanılmış ve boşu boşuna orada ekonomik ömrünü tamamlamayı bekliyor.

Para çöpe atılmış!

Gereksiz olarak şebekeden akım çekilmek suretiyle şebeke kayıpları artırılmış.

Başka bir okul yazın tadilat yapılmış okulun trafosu var ve sayaç OG (orta gerilim ) kademesinden ölçüm yapıyor. Sistemin kendi trafosu olduğu için trafo kayıpları için kondansatör kullanılmak zorunda ama trafo boşta çalışırken, yarı yükte çalışırken, tam yükte çalışırken sabit kondansatör ihtiyacı farklıdır. Saha mühendisleri bundan habersiz olsalar gerek ki, firma veya okul bu yüzden fazladan elektrik faturası ödemek zorunda kalmış. Takriben iki aylık sürede ödenen kapasitif güç bedeli elli bin liradan aşağı değil!

Aydınlatma komple LED’li aydınlatmaya çevrilmiş. LED aydınlatması güç olarak daha az elektrik çektiği öngörülse de LED aydınlatmanın kalitesi, Led sürücülerin, Led’lerin kalitesi, baskı devre kalitesi soğutma devresi kalitesi ile doğrudan alakalıdır.

LED hemen her yerde sürüyor ancak LED aydınlatma ve sürücülerin Harmonikleri artıracağı ve akım dalga şeklinde bozulmalar ve zararlı harmonikler aktif filtrelerle düzeltilmediği takdirde sistemin beslediği elektrik sistemine bağlı birçok elektrikli alıcıyı anlık darbe akımlarıyla bozacak, milyarlarca lira zarara sebep olacaktır.

Sistemde 18 Kademe Kael marka röle kullanılmış. Kael genel olarak sahada teknik bilgi verme konusunda son derece fedakar bir ekibe sahip, röle de alanındaki en iyi rölelerden birisi. 2000/5 akım trafoları kullanılan sistemde primerden 2000 amper akım geçmesi halinde sekonderden 5 amper geçmesi ve cihazın da 5 amper üstü akımlarda hasar görmesi düşünülebilir ancak böyle bir sistem, hassas ayarlamalar için 0,5-1-1,5-2,5- hatta 5 kvar gücündeki kondansatörleri bile tanımakta zorlanacaktır.

Sistemde arızalar;

Güçlerin çoğunluğu kapasitif olmakla beraber kompanzasyon yine kondansatörlerle yapılmış.

Sistem tam yükte çalışırken sadece bir kademe giriyor ve söz konusu diğer kademeler için (17 kademe daha var) hadi beş kademe daha devreye girdi, diğer on iki kademe için harcanan para çöpe gitti.

Güçler kapasitif ağırlıklı ve devrede şönt reaktör ve şön reaktörü devreye alabilecek bir röle seçilmemiş, doğal olarak bu sistem kapasitif olarak cezaya girecektir.

Projeler ezbere yapılıyor ve bir proje diğer yere direk uygulanıyor veya gerçekten masabaşında görev yapan kişilerin endüktif yük, kapasitif yük, aktif yük kavramları ve kaynakları, etkileri harmonik etkisi, harmonik kaynakları hakkında tam bilgileri ya yok, ya da patronlarına olan kızgınlıkları sebebiyle bana vermediğini,  ceza olarak ödesin anlayışı yoksa bilgisizlik, o da yoksa baştan savma var.

Projedeki elemanların güçlerini tek tek analiz etmek mümkün değilse ki, bunu karşı taraf yani tedarikçilerden isteyecek ve buna göre proje üretecek planlamacılar da olamayabilir.

Tüm bu hataların hepimiz için ciddi maliyetleri var. En nihayetinde sebep ne olursa olsun, doğru uygulamalar yapıldığında milyonlarca amperlik gereksiz, yanlış planlamanın yarattığı sahte ihtiyaçla artan kayıplar artmadığı için enerji tasarrufu ile hesaplamış değilim ancak Türkiye’nin beşte birlik enerjisi artırılabilecektir.

Hesaplanmadan ya da yanlış hesapla şişirilen projeler, pano boyutlarını artırmaktadır.

Fazladan kullanılan her kademe maliyettir ve projede yeri olmayan, karşılığı olmayan her kademenin maliyeti çöpe gider. Bu da ithalat kalemlerini gereksiz yere artırmaktadır. Kullanılan malzemeler; neredeyse tamamına yakını birinci sınıf ve sektörde kullanılan en pahalı malzemelerdir. İşe yaramayan malzemeler için neden gereksiz yere dövizimizi başka ülkeler transfer etmek zorunda kalalım, bu ülkeye ve insanlara yazık değil mi?

Bu da başka bir okul; okulda tadilat yapılıyor. Katlardaki elektik tabloları değiştiriliyor. Tablolar sıva altı ve daha öncekiler, 30x40 veya daha küçük ebatta iken, şimdilerde aynı tablolar 60x80 ebatında yapılıyor.

Eski tablolarda kullanılan malzemeler sigortalar Siemens, Kaçak Akım Rölesi Siemens 40 amper 30 mili amper, sistemdeki sigortalar B tipi hızlı karakterli diye tabir edilen ve konutlar, ofisler hastaneler için uygun olan sigortalar

Değiştirilen sigortaların markası Flash, C tipi.

(Elektrik motorları normal şartlarda yumuşak yol verici vs kullanılmıyor ve direk devreye bağlanıp çalıştırılıyorsa, normalde çektikleri akımın çok üzerinde akımlar çekerler, diyelim ki normal yükte 10 amper çeken bir motor kalkışta 50, 60 amper çeker. Bu motor kalkış süresine bağlı kalkışı motora sağlayabilecek sigortalar B tipi yavaş karakterli olarak tabir edilir. Ancak aynı sigorta lamba devresinde asla kullanılmaz, faydadan çok zarar verir. Konutlarda makineden ziyade can güvenliği ve yangın önemli bir kıstas olduğundan ilgili yönetmeliklerde bu durum açıkça belirtilmiştir. Motor devresinde B tipi yani hızlı karakterli sigorta kullanılırsa motoru asla çalıştırmak mümkün olmayabilir. Çalışıyorsa sigorta arızalıdır. Çinli üreticilerin aynı sigorta üzerine isteyene B, istemeyene C etiketi basıp bizim gibi ülkelere gönderildikleri zikredilse de B ve C tipi ya da L ve G tipi sigortaların kullanılacağı yerler kısa devre kesme akımlarına göre nerelerde kullanılacağı belirtilmiştir. )

Aktif Güç Rezistans yani ısıtıcı türü alıcılar, ütü, eletrik ocağı, uzay aracı UFO, akkor flemanlı lambalar, çamaşır makinesinin ısıtıcı ünitesi, fırın gibi ısıtıcı ünitesi

İndüktif alıcılar; elektik motorları, balastlar, balastlı armatürler, transformatörler,

Kapasitif alıcılar; LED armatürler, kondanstörler, elektronik devreler,  monitörler…

Harmonik kaynakları,led ve led sürücüler, kırpıcılar, invetör veya hız kontol cihazları

Gibi…

            Gerekli eğitimi alan herkes saf bobin saf kondansatör, yoktur. Bunlar ideal malzeme sınıfına girer ki adı üstünde ideal, gerçekte ancak iletkenlerin iletkenlik katsayıları ve yalıtkanların da yalıtkanlık katsayıları sonsuz olduğunda sonsuz olacaklar.

            Üçüncü okulla ilgili pek bir şey yazamam, Siemensi almış yerine Flash takmış, B tipi sigortaları çıkarmış C tip takmış, hem de sınıfları besleyen koridor tablolarının içlerine…

Bu konu bir binada hemen hiç kimsenin dikkatini çekmeyecek bir alan olabilir,  elektrikle ilgili birçok konu var da yine başka alanlarda daha ısıtma konuları var, soğutma var, yalıtım var, sıhhi tesisat var, klima sistemleri var, beton var, temel var, harç var, fayans var, ıslak zemin, pencereler, perdeler var da var.

Enerjinin boş yere harcanması, bilgisizlik kötü niyet gereği değilse konusuyla alakalı olanları bilgilendirebilme ümidiyle…