Skinner ve Davranışsal Psikoloji

Modern Psikoloji, yani günümüzde kullanılan Psikoloji çeşitli metodların karışımından oluşan özel bir formül gibidir. Bir zamanlar Felsefe’nin dalı olarak ortaya çıkan Psikoloji zaman içinde bağımsız bir bilim dalı haline gelmiş ve fakat yine de Felsefe’den kopamamıştır. Psikoloji’yi gerçek kimliğine kavuşturan ve bilim alanına iten en önemli özelliği teorilerden yola çıkarak mantıklı bilgi üretmesi ve bunu deneysel verilerle de desteklemesidir.

Çoğu kişi için telkinden öteye gitmeyen Psikoloji’nin tarihine baktığımızda politika kadar karmaşık bir düzen içerisinde geliştiğini görürüz. Mesela Davranışsal Psikoloji’nin en önemli isimlerinden B. F. Skinner Psikoloji’de “teori” denen kavramın yer almasının olanaksız olduğunu çünkü bu tür soyut kavramların bilimde yeri olmadığını savunur. Skinner’a göre herşey bir “davranıştan” ibarettir ve zihin, iç dünya, teori gibi soyut kavramlar kesinlikle var olamaz. Skinner’in bu kadar emin adımlar atmasının(atar gibi görünmesinin) sebebi bu tür soyut kavramların varlığının kanıtlanamamasıdır. Peki teori olmadan Psikoloji olur mu? Mümkün değil! Skinner teorileri reddetmesine etmiştir fakat varsayımlar yaparak kendi kurallarını çiğnemiş ve bir anlamda yine başladığı noktaya varmıştır.

Davranışsal Psikoloji nedir? Herşeyin bir davranıştan ibaret olduğunu ve her türlü canlının öğrenme gücüne sahip olduğunu savunsa da kendi içinde çelişkili tartışmalar yaratır. Mesela Skinner’a göre eğer bir fareye bir davranış öğretilebiliyorsa bu diğer hayvanlara (ve insanlara!!!) da uygulanabilir. Tabi bütün bu iddiaları yalnızca hayvanlar üzerinde yaptığı deneylere dayanarak söylemiştir Skinner. Yine Skinner’a göre Psikoloji’nin asıl amacı insan davranışlarını kontrol ve tahmin etme metodlarını keşfetmektir. Modern kölelik diyebilir miyiz buna? Kullanım alanına göre değişir tabi. Tartışmaya açık bir konu.

Peki ya dil? İnsanların iletişim kurması da bir tür davranış mı? Skinner’ın en çok tartışılan iddiası dil’in öğrenilebilir olması(ki bu doğru bir izlenim) fakat bunun anlam yüzünden değil cesaretlendirme ve cezalandırma yöntemleri ile uygulanmasıdır. Sosyal Psikoloji ve diğer birçok Psikolojik alanında da kullanılan cesaretlendirme ve cezalandırma yöntemleri yeni yeni konuşmayı öğrenen bir çocuğun seçtiği bir öğrenim yolu değildir. Skinner’a göre dil’in veya içindeki kelimelerin hiçbir anlamı yoktur. Yani bir resime bakıp “çok güzel, çok güzel, çok güzel” demek ile “rezil, rezil, rezil” demek arasında hiçbir fark yoktur. Kelimeler anlamsız mırıldanmalardan oluşurlar, daha fazlası değil. Dil ve kelimeler hakkında yarattığı tartışma Chomsky tarafından çürütülmüş ve çok şükür Skinner bu yarayı daha fazla eşelememiştir.

Modern Psikoloji’de Davranışsal Psikoloji’nin mantıklı parçalarını bulabilirsiniz. Bir davranışı değiştirmek için(daha sık olmasını veya daha az olmasını sağlamak için) kullanılan yöntemler kabaca Davranışsal Psikoloji’nin küllerinden doğmuştur. Mesela her sigara içtiğinizde vücudunuza ufak çaplı bir elektrik şoku verilirse cezalandırma ile doğru orantılı olarak davranışın azalması beklenir(Bazı tiryakiler bu şoka aldırmayacaktır buna kalpten inanıyorum).