Unesco 2011 yılını Evliya Çelebi'yi anma yılı ilan etti.

"Büyük eseri, Seyahatname’nin giriş bölümünde Evliya Çelebi, bir gece rüyasında Peygamber’i gördüğünü, ona, " şefaat ya resulallah " diyeceğine, heyecanla, " seyahat ya resulallah " dediğini, Peygamber’in de ona gönlünce gezip görme iznini verdiğini yazar. Bu rüya bir büyük gezginin doğumunu müjdeler gibidir.

Türk Gezi Edebiyatı’nın başyapıtı sayılan Seyahatname’nin yazarı Evliya Çelebi, büyük eserinin başlangıcında yaptığı bu samimi ve içten girişle tüm gönüllere yerleşir, sonraki sayfaları okumak giderek artan ve doyulmaz bir lezzeti de beraberinde getirecektir.

Unesco, 2011 yılını Evliya Çelebi’yi anma yılı olarak ilan ederek, büyük Türk gezgininin adını ve eseri Seyahatname’yi ( 10 cilt ) dünya Edebiyatına sunmakla çok önemli bir hizmet vermektedir.

Asıl adı, Evliya Çelebi Bin Derviş Mehmed Zilli olan gezgin, Kütahya’dan İstanbul’a yerleşen bir ailenin oğludur; yetişmesinde babasının büyük katkısı vardır. Babasından, tezhip hat, nakış sanatlarını öğrenen Çelebi müzikle de yakından ilgilenmiştir. Kuran'ı ezberleyerek hafız olmuş, Enderun’a alınmış ve IV. Murat’ın hizmetine girmiştir.

Ama, onu neredeyse bütün hayatını adadığı gezilere iten, çocukluğunda babasından ve yakın çevresinden dinlediği öyküler, anlatılar ve masalların uyandırdığı büyük merak ve ilgidir. Bütün bunlar ve rüyasında gördüğü Peygamber’in izni, insanlığa büyük hizmetler sunacak olan gezgini bitmek bilmeyen bir serüvenin içine atar.

1635 yılında İstanbul ve çevresini gezip görmekle başlayan seyahatleri, Bursa, İzmit, sonrasında Trabzon ve Kırım’a kadar uzanır. Doğu illerini, Azerbaycan ve Gürcistan’ın bazı yerlerini gezip görür, 1648’ de İstanbul’a geri döner. Ardından üç yıl sürecek olan Şam seyahati ve dönüşünü müteakip Rumeli, Viyana ve bazı Avrupa ülkelerine yaptığı seyahatler izler. Makedonya Girit, Adriyatik kıyılarını dolaşması ile serüven devam eder. 1671 yılında ise yine uzun sürecek bir hac yolculuğuna çıkar.

Evliya Çelebi, uzun yıllar süren bu seyahatlerinde kendi gözlemlerinin yanı sıra, elde ettiği yazılı belgeleri de değerlendirerek, gezdiği yerlerin yönetim, örf ve adetleri, ünlü kişileri, şairler, efsane ve masallar, giyim kuşam, eğlence, insan ilişkileri, toplumsal davranışlar konularında ilginç ve zevkle okunan bilgileri derleyip toparlamıştır. Her türlü ev, cami, han, hamam, saray, konak, kilise, havra, kale, sur, yol gibi eserlerin yapılış öykülerini büyük bir ustalık ve o eşsiz, zevkli anlatımıyla günümüze kadar taşımayı başarmıştır.

En önemli özelliği, akıcı, sürükleyici, eğlenceli ve alaycı bir günlük konuşma diline, yer yer muhayyilesini de katarak geçmişle geleceği bir köprü ile birbirine bağlamakta gösterdiği olağanüstü ustalıktır.

Seyahatname,17. yüzyıl Osmanlı dünyası ile birlikte, Kafkasya, Arap ülkeleri, Balkanlar ve Orta Avrupa bakımından da çok önemli bir tarihsel coğrafya ve kültür atlası olarak kabul edilmektedir.

Büyük Türk Gezgini Evliya Çelebi’nin doyulmaz güzellikteki eseri, Seyahatname’nin günümüzde de aynı ilgi ve beğeni ile okunması adanmışlık duygusunun belki de en çarpıcı örneklerinden biridir.

K: www.unesco.org
K: Ana Britannica