Vatansızlık - Haymatloslar

Türkiye'de vatansız olmanın zorluklarıyla mücadele etmek için ne yapmak gerekir?

Garipseyenler için bir tanımla başlayalım, vatansızlık (haymatlosluk) her hangi bir ülkenin vatandaşı olmama durumudur.(Almanca Heimatlos, İngilizce Stateless şeklinde karşınıza çıkabilir.)

Birey, değişen kanunların geçiş döneminde hak kaybına uğrayarak, yanlış hukuki işlemler sonucu, yanlış yönlendirme ile, bazı tür suçların işlenmesi nedeniyle, dolandırılma sonucu veya ülkelerin kanuni farklılıklarından ötürü yahut bambaşka nedenlerle de vatansız kalabilir.

Türkiye Cumhuriyeti kanunlarında yalnız Vatandaşlık Kanunu, Yabancıların İkamet ve Seyahatlari Hakkında Kanun'da bu kişilerin durumuna ilişkin kısa açıklamalar ve uygulamada tutarsızlıkla bulunmaktaysa da, vatansızlık durumunu önlemek ve bu kişilere yardım etmek için bir çok kurum, dernek ve milletlerarası sözleşme mevcuttur. 

Bunların arasında en büyük önemi haiz 'Vatansız Kişilerin Statüsüne İlişkin Sözleşme' BM ülkelerince kabul görmüş oup, Anayasamıza göre de sözleşmenin tüm maddeleri Anayasal değerde sayılmaktadır. Bu sözleşmeye göre, vatansız bir kişinin kişisel statüsü daimi ikametgahının ait olduğu ülkenin kanununa, ikametgâhı yoksa oturduğu ülkenin kanununa göre düzenlenir.  

Dolayısıyla vatansızsanız ve Türkiye'de yaşıyorsanız Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına tabisinizdir.

Evlenme, boşanma vs. gibi aile hukuku konularında, sanatsal ve sinai mülkiyet hususlarında, ve herhangi bir hukuki ihtilafta mahkemede taraf olarak bulunma ehliyeti açısından Türk vatandaşlarına verilen hakların aynısına sahip iken, gayrimenkul edinme ve buna bağlı haklar örneğin kira ihtilaflarında, şirket kurma veya işçi olarak istihdam edilme durumunda, Türkiye'de bulunan yabancılara tanınan hakların tamamı size de tanınmaktadır. Ancak işçi hak ve alacakları konusunda koruma öngörülmüş olduğundan örneğin fazla çalışma ücreti, kıdem- ihbar tazminatları hususlarında Türk vatandaşlarıyla aynı haklara sahipsiniz. Bunun yanı sıra yine dernek kurmak gibi bir düşüncedeyseniz, ticari veya siyasi amaçla olmamak kaydıyla kurabilir ve yine yabancılara tanınan haklar çerçevesinde faaliyet gösterebilirsiniz.

Vatansız bir kişinin yaşadığı başlı başına ilk problem bir kimliğinin bulunmamasıdır. (Kimliksiz iken bankada hesap açmak, noterde işlem yapmak, veya güvenlik aramalarında kimlik göstermek gibi basit ancak hayati işlemleri gerçekleştiremeyebilirsiniz.) Bahsi geçen sözleşmeye göre herhangi geçerli bir seyahat belgeniz bulunmuyorsa ikamet ettiğiniz ülkenin size vatansız kimliği düzenlemesi gerekirken, Türkiye'de bu kimliğe ilişkin sistem tam olarak yerleştirilemediğinden müvekkillerimize eğer daha önceden Türk vatandaşı idiyseler Pembe/mavi kartlarının bu fonksiyonu sağladığını, bu kartları yoksa Emniyet makamlarından, oturma izni ve yabancılara mahsus pasaport görünümlü haymatlos pasaportu aldığımızı belirtirim. Haymatlos Pasaportu başvurusunun İç İşleri Bakanlığı'nın onayından geçerek çıkarıldığını ve ortalama 1 ay içinde verildiğini de eklemekte fayda var.

Eğer vatansızlık konumu sizin tercihiniz değilse ve Türkiye'de yaşıyorsanız sözleşmenin 'Sözleşmeci Devletler, Vatansız kişileri özümlemeyi ve Vatandaşlığa almayı mümkün olduğu ölçüde kolaylaştırırlar. Özellikle vatandaşlığa alma işlemlerini çabuklaştırmak ve bu işlemlerin masraf ve resimlerini mümkün olduğu ölçüde azaltmak için her türlü çabayı sarfederler.' maddesini hatırlatır ve bir ülkenin bürokratik koruması altında bulunmak istiyorsanız Türk vatandaşlığına başvuruda bulunma konusunda da  yardımcı olduğumuzu belirtmek isterim. Belirli evrakların temini sonrası doldurulan form ve yazılı dilekçe ile Nüfus ve Vatandaşlık Hizmetleri üzerinden yine İç İşleri Bakanlığı'na gönderilen dosyanın tetkiki sonucunda tescil işlemi gerçekleştirilebilmektedir.