"Bin yılların mirası nasıl yok edildi? yitik köyler..."

Anadolu ve Mezopotamya coğrafyası, dokuz bin yıl öncesine kadar uzanan, insanlık tarihinin bilinen en eski yerleşim alanlarından biri.

Uygarlığın çatısı ilk kez bu coğrafyada yükseldi, göçer toplumdan yerleşik topluma geçişin adımları ilk buralarda atıldı ve öylesi köyler vardır ki hemen yanı başlarında, dünyamızın ilk kent örneklerinin yıkıntıları saklı höyüklerin altında…

Bu coğrafya uygarlıklar kadar, savaşın da beşiği olmuştur. Sürekli istila ve işgal olunmuş bu topraklar; yıkım talan ve kıyımlara tanıklık edegelmiştir. Savaşın ve barışın bitmek bilmeyen dalgaları gelip gitmiştir aralıksız…

20. yüzyıl başlangıcını ve sonlanışını da en amansız savaşlarla yaşadı. 1914–18 Cihan Harbi sırasında, bölge, tarihinde yüzyıllardır yaşanmamış kıyımlara, halkların kendi anavatanlarından silinişlerine tanık oldu. 20. yüzyıl sonları, başlarından farksızdı…

Savaşın yıkımlarını insanların yanında yerleşim yerleri de yaşadı. İşte Zülküf Kışanak, 20. yüzyıl sonlarında savaşın yok etmeci tahribatını yaşayan köylerin ve insanlarının öyküsünü anlatıyor. En son Kürtlere ev sahipliği yapan bu köylerin geçmişinde, Ermenilerin, Süryanilerin, Nasturilerin de yeri var...

İnsan hakları örgütlerinin raporlarına göre en az 3500 yerleşim yeri boşaltıldı, son yirmi yıllık ilan olunmamış fiili savaş döneminde milyonlarca insan göç ettirildi. Kuşkusuz ki bunların her birinin kayda geçmesi gereken birbirinden ilginç öyküleri var.

Yazar Zülküf Kışanak da 301. maddenin hışmına uğruyor ve bu kitabıyla 3 bin YTL para cezasına çarptırılıyordu ama kitaba konu olan Bingöl’ün Sağgöze köyünde yaşananlar AİHM’de dava konusu olmuş, Türkiye tazminat ödemeyi kabul etmişti. Yani AİHM Türkiye’yi bu yıkımlar sebebiyle yargılıyor, Türkiye ise Zülküf Kışanak’ı bu yıkımı belgelediği için…

(fotoğraflar: Haluk Aktaş)