İstanbul surlarına ilk çıkan kişi ve Ulubatlı Hasan'ın hikayesi

Hammer'in yazdığı 18 ciltlik büyük Osmanlı tarihi sonrasında daha geniş kitlelerce bilinir hale gelmesine ve yanlış hatırlamıyorsam 1913 'te yer almasına rağmen hepimizin bildiği ve destanlara konu olan Ulubatlı Hasan'ın hikayesi ve surlara ilk çıkan kişi olarak kutlanır olması sanıldığının aksine çok yenidir, 1940'lardan itibaren kutlanmaya başlanmıştır.

 

Hepimizin bildiği Ulubatlı Hasan'ın ise pek bilinmese de çıkış noktası fethin bizzat tanığı olan Bizans tarihçisi Francis'in yazmış olduğu tarihtir ve başka hiçbir yerde de Ulubatlı ( Lupadionlu) Hasan bilgisi yer almamaktadır. 

Yanlız buradaki can alıcı nokta ise Francis'in eserinin iki versiyonunun bulunmasıdır. Francis'in yazdığı eserin orjinali 1401-1477 yıllarını anlatan tamamı 73 sayfa olup 1477 yılında yazılmıştır ve eserin orjinalinde İstanbul'un fetih hadisesi 2 sayfa ile anlatılmaktadır. 

 

Francis'in bu eseri daha sonraları 1573-1575 yılları arasında Monemvasia Metropoliti Makarios Melissinos tarafından ilaveler yapılarak yeniden yazılmış ve ilginç şekilde 73 sayfa olan kitap birden 220 sayfaya çıkmış olup fetih ise 220 sayfa ile anlatılmıştır. Yani Melissinos bu kitaba yaklaşık 150 sayfa eklemiş olup buralarda geçen bilgiler de yine sonradan eklenmiş yani uydurulmuş sahte bilgilerdir ve Ulubatlı Hasan da işte bu Melissinos'un ekleme yaptığı versiyonda geçmekte olup eserin orjinalinde yer almamaktadır. 

Literatürde ise Melissinos'un sonradan tekrar yazdığı Francis tarihi Pseudo yani Sahte Francis olarak bilinir. Ve Ulubatlı Hasan ismi de yanlız burada geçtiği gibi ne dönemin diğer çağdaş kaynaklarında ne de sonradan yazılan tarihlerde ismi geçmez fakat Melissinos'un bu bilgiye nereden ulaştığı bilinmemekte olup muhtemelen kendi yazdığı esere renk katabilmek için kendisinin eklediği düşünülür.

 

Peki asıl soru şu; surlara gerçekten ilk kim çıktı ? 

 

Tarihçi Bihişti'ye bakacak olursak surlara ilk giren kişinin, babası Karışdıran Süleyman Bey olduğunu yazarken başka bir Romen kaynağı ise surlara ilk olarak dev cüsseli Mustafa Bey'in komutasındaki korkunç görünümlü beş Türk askerinin girdiği anlatılır.

 

Bizim açımızdan ise en tutarlı bilgileri dönemin diğer yerli ve yabancı bazı kaynaklarında görüyoruz ki surlara ilk çıkan kişi olarak verilen isim Balaban Çavuş isimli birisidir ki bizim açımızdan özellikle yabancı kaynakları kullanarak yazılması hasebiyle bizim için çok önemli olan Zinkeisen'in Osmanlı tarihinde de dönemin yabancı kaynaklarını kullanarak yazdığını söyleyerek Balaban Bey ismini verir hatta fethin üzerinden 11 sene geçmesine rağmen onun bu durumunun halen daha konuşulduğunu anlatır. Bunun dışında belki de en önemlisi de Fatih döneminde yazılmış ve İskender Bey'i anlatan Latin kaynaklarında şehre ilk giren kişinin Balaban Bey isimli birisinin olduğu ve bu kişinin daha sonradan Fatih tarafından vali yapıldığı ve seferlere katıldığı anlatılır.

 

Balaban Bey denen bu kişi hakkında ise birçok bilgimiz mevcuttur zira kendisi daha sonradan çeşitli seferlere katılmış ve başarılı bir asker iken bir sefer sırasında şehit düşmüştür. 

 

Balaban bey aslen Arnavut olup Matia Badea'da doğmuş ve çocukluğunda enderuna alınıp burada yetiştirilmiştir. 

Anlatıldığı kadarıyla Balaban beyin fetih sırasında göstermiş olduğu büyük başarılar neticesinde çeşitli görevlerde bulunmuş ve son olarak 1464'te Arnavutluk'ta isyan eden İskender Bey'e karşı mücadele etmiş, 3 yıl süren mücadelesi sonrasında 1467'de Akçahisar kuşatması sırasında yaralanıp şehit olmuştur. 

 

Güzel bir ayrıntı ise, Prof. Vahdettin Engin bir araştırmasında 1914 kutlamalarına ait ilginç bir detay bulmuştur. Dönemin gazete arşivlerinde Tanin gazetesinin yazdığına göre Balaban Çavuş isimli bir yeniçeri surlara ilk defa çıkarak bayrağı dikiyor ve bu şu şekilde anlatılıyor; "İstanbul Hicri 857 senesi Mayıs'ının güzel bir sabahına tesadüf eden 29 Mayıs günü fethedilmişti. Yeniçeri askerlerinden Balaban Çavuş, Hz. Muhammed'in bayrağını ilk defa olarak Topkapı suru üzerine dikip yükseltmeyi başarmıştı." 

 

Francis'in kitabının orjinali

 

V. Grecu tarafından Georgios Sphrantzes, Ta Kath' Eauton 1401-1477 ismiyle Bükreş'te Romence çevirisi ile birlikte 1966 yılında basılmış olup daha önce bahsettiğim sahte Francis ile olan mukayesesini ve yapılan ekleri de yine Grecu tarafından In anexa Pseudo-Phrantzes: Macarii Meliseni, Chronicon 1258-1481 ismiyle basılan kitabın 149-591. sayfaları arasında Romence olarak verilmiş olup burada anlatılmaktadır. 

 

Bizde ise bu farkı birkaç sene önce son dönemin en iyi Bizans tarihçilerimizden Levent Kayapınar'ın kitabı sayesinde aynı Kritovulos tarihinde olduğu gibi bir tarafta orjinal metin diğer tarafta çevirisi sayesinde görebilir hale geldik.