Afganistan ve Türkiye

Tarih sahnesine bağımsız bir devlet olarak çıkacak Afganistan ile Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin bağımsızlık mücadeleleri aynı döneme denk gelir. Birinci Dünya ve Kurtuluş Savaşı , iki ülkenin kaderinde önemli rol oynamış büyük olaylardır.

Türk Kurtuluş Savaşının başlangıç dönemi sayılan 19 Mayıs 1919 ve Afganistan’ın, İngiltere’ye karşı bağımsızlık kazandığı yıl, 8 Ağustos, 1919.

Afganistan, 23 Nisan 1920’de kurulan TBMM hükümetini tanıyan dünyadaki ilk ülkeler arasında yer alıyor.

Türkiye Cumhuriyeti, kurulduğu günden itibaren Afganistan’a özel bir ilgi göstermiştir, tüm yoksulluğuna rağmen cumhuriyetin ilk yıllarından başlayarak Atatürk’ün ölümüne kadar maddi yardımları sürdürmüştür.

Dağlık, yarı kurak bir bozkır iklimine sahip Afganistan nüfusunun önemli bir bölümünü oluşturan Hazar ve Özbek Türkleri, Türkçe konuşur. Türklerin bu ülkedeki sayılarının 5-6 milyon olduğu tahmin edilmektedir.

Afganistan, bağımsızlık yıllarının başlarında Atatürk’ü örnek almak istediğinden 1926'da tahta çıkan Emanullah , Afganistan'ı çağdaş bir ülke yapmak amacıyla bir dizi reform hareketlerine başlamıştır.

Tutucu din çevrelerinin bu reformlara karşı çıkması üzerine 1928'de Afganistan’da iç savaş başlayınca Emanullah 1929'da tahttan çekilmek zorunda kalmıştır. Yerine geçen Nadir Şah'ın 1933'te öldürülmesi üzeri­ne oğlu Muhammed Zahir Şah tahta çıkmış ve daha sonra gelenler ılımlı politikalar sürdürmüşlerdir.

1979-1989 tarihleri arasında Sovyet işgali altına giren Afganistan, işgalin sona ermesiyle, ülkede iç karışıklar başlamış, Taliban’la birlikte bugünkü duruma gelmiştir. “Sözlük anlamı öğrenci olan Taliban, Peşaver’deki medreselerde din dersleri alan gençlerin kurduğu bir örgüttür. Bu çocukların, çok üstün savaş tecrübesine sahip mücahitler karşısında başarı kazanması akıl ve mantıkla açıklanabilecek bir şey değildir. Taliban’ la savaşan yerli halkın çoğunluğunu; Türkler, Tacikler ve Pushtan olmayan Turanlılar oluşturmaktadır. Ayrıca Taliban kuvvetleri arasında birçok gayri Müslüm’ün de bulunduğu alınan esirlerden anlaşılmıştır.” (Türkçe genel başvuru ve bilgi sitesi)

Türkiye, Afganistan ordusu için, subay, fabrikası için tekniksiyen, mühendis ve devlet daireleri için uzman yöneticileri eğitmiş, yetiştirmiştir.

“Babrak Karmal yönetimindeki Afganistan’da demek ki, 1980’ lerin başlarında Kabil Üniversitesi’nin cerrahlarından biri anlatmıştı: Çağırıldıkları bir Moskova gezisinde, en modern yöntemlerle yapıldığı söylenen bir ameliyatı seyrettikleri zaman, Afgan doktor kendini tutamamış ve “bundan daha modernini birkaç yıl önce Ankara’da seyretmiştim” demiş. (Mümtaz Soysal, Cumhuriyet).

Mümtaz Soysal’ın verdiği bu örnek Afganistan Türkiye ilişkilerinin sıcaklığını gözler önüne sermektedir.

Türkiye’den gönderilecek asker, görevi itibarıyla, Türk Afgan ilişkilerine ve tarihine uygun olacağına Türkiye karar verecektir. Hüseyin Seyfi.