Arz-talep eğrisi

30 küsur yıl önce, ekonomi öğretmenim Demir Demirgil’e dönemin ilk dersinde, arz-talep dengesinin olmayabileceğini söylediğimde, bunun zaten koyutsal olduğunu ama o olmadan ekonominin bir bilim olamayacağını söylemişti. Ekonomi zaten determinist anlamda bir bilim değil, istatiksel anlamda bir bilim. Demirgil deterministlerdendi.

Tarihte, eski ekonomik dengeler çökerken, birçok malın arz-talep dengesi de, dolayısıyla denklemi de, dolayısıyla eğrisi de ortadan kalkar, hatta bazı malların kendileri tümüyle ortadan kalkar. İpek Yolu’nun ipeği ve baharatı için öyle olmuştu. Cengiz Han’ın askeri yöntemlerle Yeryüzü’nden sildiği 50 kent-devletin çoğu, zaten iktisaden ortadan kalkacaktı.

Yeni ekonomik modda, eski ekonomik moddaki arz-talep eğrisi yaklaşımı tümüyle geçersiz durumda. Ya da sürekli değişen arz ve talep denklemleri, dolayısıyla eşitlik durumları sözkonusu. Kimi, birden çok eşitlik durumu da olabiliyor.

Örneğin, aynı deterjan şirketinin 2 farklı markası, üzerlerinde şirketin logosu da olmasına karşın, farklı fiyatlarda piyasaya sürülüyor ve arz-talep dengesi ikisinde de bir biçimde oluşuyor, hem de aynı markette, yanyana raflarda.

Aynı malın farklı süpermarketlerdeki arz-talep dengesi de farklı olabiliyor ama süpermarketler yanyana veya karşı karşıya yer alabiliyor.

Aynı malın mevsim değişimi gibi, farklı zamanlarda arz-talep dengesi farklı olabiliyor.

Gereksinimler hiyerarşisi ve zorunlu talepler yaklaşımı da geçersizleşti. İşsiz ve aç insanların cep telefonu alıp, nereden geldiği belli olmayan paralarla faturalarını ödediği bir durumdayız.

Bunun tersi durumlar da var:

Uzaya gitmek 20 milyon dolarken, insan (kendini) klonlatmak 2 milyon dolar ve birincisine daha çok rağbet olduğu kayda geçti.

Sözü buradan bağlarsak, İkinci Sanayileşme’nin öncü altkültürlerinin potansiyel pazarlarının durumu belirsiz kalıyor. Örneğin böbrek nakli, bedavayla 20.000 dolar arasında oynuyor.

Sözü toparlarsak, birçok metada üretim-tüketim dengesi henüz oluşmadığı ve oluşmasına da görünürde epeyi zaman olduğu için, epeyi metada arz-talep eğrisi tümüyle geçersiz kabul edilip, o alanlarda düzenli pazar öncesi evre olan ve ‘kara düzen’ tabir edilen alışveriş düzensizliği işleyeceğe benzer. Zaten global bir takas dönemine doğru da yol almaktayız. (Takas ekonomisindeki arz-talep dengeleri, günümüz koşulları için üzerinde çalışılmamış bir konu.)