Biiiir, çay gitti…

Biiiir,   ÇAY GİTTİ…

Bu gün 23 Nisan. Büyük insan, dünyanın hakkını teslim ettiği büyük asker ve vatan aşığı Atatürk’ün Türkiye Cumhuriyeti nin başlangıç noktası olarak kabul edebileceğimiz Büyük Millet Meclisini açtığı günün bayramıdır. Bu bayram daha sonra dünya çocuklarına da armağan edildiği için çok daha anlamlı bir hale gelmiştir.

İnanın böyle günlerde hele de mevsim baharsa şöyle bir ağacın altına uzanıp Allahın verdiği güzelliklere birde atalarımızın verdiklerini katıp mutlu ve huzurlu saatler geçirmek en büyük dileğim. Ancak sanırım Allah böyle bir mutluluğu bize nasip etmemiş ki hemen her mutlu gün arifesinde olduğu gibi bu günde beynimizi zonklatan bir haberle irkiliyoruz.

Çaykurun %70 hissesi alınan 650 milyon dolar borç karşılığı katarlılara rehin edilmiş.

Varlık fonu oluşturulduğunda bazı eleştiriler olmuşsa da gündemin (çoğu suni) hızla değişmesi dolayısı ile unutulmuştu. Bu yüzden bu yazıda varlık fonundan biraz bahsedelim.

Nedir varlık fonu?

Varlık Fonu’nun geliri genellikle bütçe fazlalarından oluşur. Bir ülke eğer bütçe fazlası veriyorsa bu fazlayı 4 şekilde kullanabilir: (1) Harcamalarını artırır. (2) Mevcut vergi yükünü düşürür. (3) Borçlarını erken ödemeye tabi tutabilir. (4) Bir varlık fonu kurarak bütçe fazlalarını buraya aktarır ve bu fonla ulusal ya da yabancı bazı finansal varlıkları satın alıp gelirlerini artırmaya çalışarak gelecek kuşaklara refahı aktarma yoluna gidebilir. Varlık fonuna iyi bir örnek çok fazla petrol geliri olan arap ülkelerinin bu gelir fazlasını akılcı bir şekilde kullanabilmek ve yatırıma dönüştürebilmek için kurduğu fonlardır.

Kaynağı her ne olursa olsun bu fonlar “bir gelir fazlasını” değerlendirmek için vardır. Bizim çay kurun durumuna baktığımızda zarar ettiği söz konusudur.

İnsanın aklına hemen şu geliyor. Birileri neden zarar eden bir kuruluşun hisselerine karşılık borç versin? Denilebilir ki, borcu ödeyecek devlettir. O halde neden normal yoldan kredi almıyor? Yoksa alamıyor mu?

Neyse, bunları şimdilik bunları bir yana bırakıp şu varlık fonu denen kurumun yapısına bir bakalım.

Türkiye Varlık Fonu nedir? Nasıl çalışacak

Türkiye Varlık Fonu, kurulduğu günden beri tartışmaların odağında. Önce Ziraat Bankası, PTT, BOTAŞ, TPAO, Çay İşletmeleri gibi kurumların devredildiği Fon'a daha sonra sonra THY, Halkbankdâhil toplam 14 şirketin bir bölüm hisseleri ile 46 taşınmaz devredildi. Peki, Varlık Fonu nedir? Hangi amaçla kuruldu, nasıl çalışacak? İşte Varlık Fonu ile ilgili merak edilenler...

1- Türkiye Varlık Fonu'nun (TVF) yasal altyapısı nedir?

Varlık Fonu Şirketi, 26 Ağustos 2016’da Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6741 sayılı yasa ile kuruldu. Yasanın birinci maddesinde fonun amaçları, “sermaye piyasalarında araç çeşitliliği ve derinliğine katkı sağlamak, yurtiçinde kamuya ait olan varlıkları ekonomiye kazandırmak, dış kaynak temin etmek, stratejik, büyük ölçekli yatırımlara iştirak etmek” olarak sıralandı.

1- Türkiye Varlık Fonu'nun (TVF) yasal altyapısı nedir?

Varlık Fonu Şirketi, 26 Ağustos 2016’da Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6741 sayılı yasa ile kuruldu. Yasanın birinci maddesinde fonun amaçları, “sermaye piyasalarında araç çeşitliliği ve derinliğine katkı sağlamak, yurtiçinde kamuya ait olan varlıkları ekonomiye kazandırmak, dış kaynak temin etmek, stratejik, büyük ölçekli yatırımlara iştirak etmek” olarak sıralandı.

 3- Varlık Fonu’nda ne kadar bir büyüklük hedefleniyor?

Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci, fonun hedefinin 200 milyar dolar olduğunu söylemişti. Türkiye Varlık Fonu'nun son devirlerle birlikte aktif büyüklüğü 160 milyar dolara ulaşmış durumda. 

4- Varlık Fonu’na aktarılan şirketlerdeki çalışanlara ne olacak?

Sadece Ziraat Bankası’nda çalışan sayısının 25 bin 697, TPAO’da çalışan sayısının 4 bin 780 olduğu düşünüldüğünde; fon kapsamına giren şirketlerdeki çalışan sayısı onbinlerle ifade edilebilir. Bu şirketler Varlık Fonu’na geçtiği için, söz konusu çalışanlar da artık “Varlık Fonu’na ait şirketlerin çalışanı” oldu. Bu süreçten çalışanların statüsünün nasıl etkileneceği konusunda ise şu anda bir netlik bulunmuyor. Bu konuda bir açıklama yapılması bekleniyor.

5- Özelleştirme programı Varlık Fonu’ndan nasıl etkilenecek?

Özelleştirme bünyesinde bulunan THY, Halkbank, Kayseri şeker fabrikaları ve Denizcilik İşletmeleri’nin belli hisseleri de, varlık fonu kapsamına geçti. Bu geçişler sonrasında özelleştirme programının da güncellenmesi ve revize edilmesi gerekiyor.

6-Varlık Fonu nasıl çalışacak?

Varlık Fonu, devraldığı şirketlerde hissedar hakkına sahip olacak. Fon bu kapsamda söz konusu şirketlerin temettülerinin biriktiği yer de olacak. Ayrıca şirketlerin hisselerini satabilecek veya varlığa dayalı olarak menkul kıymet çıkarabilecek. Fon kaynağı ölçüsünde yatırımlara ortaklık da yapabilecek. Varlık Fonu’nun özellikle büyük projelere finansman sağlaması öngörülüyor. İslami finans varlıklarının kullanımının yaygınlaştırılması da fonla ilgili yasa teklifinin gerekçesinde yer alan hedefler arasında bulunuyor. Bu şirketlerin zararları olması durumunda da Varlık Fonu bunu karşılamakla yükümlü olacak.

7- Denetim nasıl sağlanacak?

Varlık Fonu, Sayıştay denetimine tabi olmayacak. Özel hukuk hükümlerine göre çalışacak ve bağımsız denetçiler tarafından denetlenecek. Bağımsız denetimden geçmiş tablo ve faaliyetler, Başbakanın oluşturacağı denetim elemanları ekibince de denetlenecek ve hazırlanacak rapor her yıl Bakanlar Kurulu’na sunulacak. TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu da, Başbakanlık’tan gönderilen denetim raporları üzerinden fonun faaliyetlerini denetleyecek. Fona aktarılan kurum ve şirketlerin de Sayıştay kapsamı dışına çıktığı belirtiliyor.

8- Fonun hangi yönleri eleştiriliyor?

Varlık fonları, daha çok bir emtiya veya bir gelir fazlalığı olan ülkelerde söz konusu oluyor. Türkiye’nin ise böyle bir gelir fazlalılığı bulunmadığı için varlık fonunun doğru bir yöntem olmadığı eleştirisi öne çıkıyor. Denetimi çok sınırlı olan fona, bütçe kapsamındaki kuruluşların aktarılmasıyla alternatif ikinci bir bütçe oluşturulduğu da gündeme getirilen eleştiriler arasında. Böylelikle birçok kurumun gelirinin denetim dışı bir merkeze aktarıldığı tezi savunuluyor. Kaynakları azalan bütçe için bir süre sonra yeni kaynak arayışlarının gündeme geleceği ve bütçe dengelerinin olumsuz etkileneceği de belirtiliyor. Bir diğer eleştiri noktası da fonun giderleri konusunda yasada herhangi bir düzenlemenin bulunmaması.

9- Dünyada diğer varlık fonu örnekleri nasıl?

Genellikle cari fazla veren veya petrol gibi emtia geliri olan ülkelerin, bunlardan sağladıkları geliri değerlendirmek adına kurdukları fonlar olarak bilinen varlık fonlarının şu anki toplam büyüklüğü, 2015 yılı itibariyle 12 trilyon dolar olarak tahmin ediliyor. Suudi Arabistan, Kuveyt, Katar, Norveç, Rusya, Çin, Singapur, Hong Kong gibi ülkeler bu fonlara sahip. Norveç 847 milyar dolarla birinci, Çin 813 milyar dolarla ikinci büyük fona sahip.

10- Fon yöneticileri kimler ve ne kadar maaş alacaklar?

Fon yöneticilerinin maaşları şirket genel kurul toplandığında belirlenecek. Şirket ana sözleşmesine göre ilk yıl için yönetim kurulu ve üyelerine, Başbakan tarafından yapılan atamada belirlenen ücret ödenecek. 31 Ocak 2017 tarihinde Ticaret Sicil Gazetesi’nde yer alan ilana göre Türkiye Varlık Fonu Şirketi’nin Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Bostan, üyeleri ise Yiğit Bulut, Kerem Alkin, Himmet Karadağ ve Oral Erdoğan’dan oluştu.

Bu yazdıklarımız tamamen yürürlükteki bilgilerdir. Görüldüğü gibi yapılacak işlemlerin Sayıştay denetimi engelleniyor. Yorum sizin.

İzmir 23.04.2017