Bilgeler, Bir İtikat İle Kayıtlı Değildir

İnsan-ı Kamil tüm makamların tümüdür. Beşer aşağıların aşağısından, makamlara yükseldikçe, bu makamları zevk ve hal ile yaşar. Yoksa her bir makam ölçülebilir, ya da kıyas ile yaşanmaz. Çünkü her bir makam "kalbi" dir. Her bir makamda, mertebede, zevk ve hal yaşanır. O zevk ve hal anlatılamaz. Ancak kudretli bir söz ile kelam ile şekil alır, şiirsel bir ifade ile aktarılır. Bu aktarımları ancak ve ancak anlayanlar anlayabilir. Diğerleri için bir şiirden öte anlatım değildir. Oysa Makamları zevk ve hal ile yaşayarak anlatanların sözlerini ancak ona yakin olanlar anlayabilir ve idrak edebilir. Çünkü her "kişi" yaşadığı ile diğer kişinin yaşadığı farklılık gösterir. Bu yüzden makamlar ve mertebeler "zevk" ile bir hal üzerine yaşanır. Bu mertebe ve makamları zevk-i hal üzerine yaşayanlar olduğu gibi, müşahade edenler ve gördüklerini aktaranlar da bulunur. Onlar da makamlar arasında seyyah olmuş, seyr halinde, müşahade ettiğini aktaran ehil ve ilm sahibi kişilerdir. Hiçbir makamın sahibi değil, ancak tüm makamları müşahade eden ehil kişilerdir. Ibn 'Arabi, the Enlightened are not Bound by Religion kitabında bu konuya yer verilmiştir.