Bir insanın akli dengesinin yerinde olmadığını doktor muayenesi olmadan nasıl anlarız?

Psikolojisi bozuk, akli dengesi bozuk olabilir, doktora gitse anlayacağız ama doktora gitmiyor insanlar. Rahatsız edişini bahane ederek uzaklaşmak/uzaklaştırmak tek seçeneğimiz ama o da her zaman olmuyor; kızgınlıklara/kırgınlıklara neden oluyor.

Bu durumda kişinin kendini bilmesi lazım diyeceğim ama kendini bilse zaten doktora gider. Ben de örneğin belli oranda psikolojik, belli oranda da kişilik bozukluğu var. Artı yaşlanmanın olumsuzlukları tabii ki de. Kendimi kontrol ediyorum, bunların rahatsızlık verecek seviyede olduğunu bilsem doktora giderim. Bu anlamda beraber yaşadığınız kişilerin tepkisi ölçüdür. Bugüne kadar bana kimse deli demedi. Şaka tabi bakışından bile anlarım!

Herkes biraz delidir de durumu çizginin üzerinde olan ama buna rağmen doktora gitmeyen insanlar gerçekten rahatsız edici. İşte bu kişinin çizginin üzerinde olması durumunu nasıl anlayacağız? Bir kişiye normal davranmıyor diye deli diyemeyiz; çünkü her olayda normalin ne olduğunu biz kendimiz bilmiyor olabiliriz ya da aykırı bir kişiliği vardır bize göre normal olan ona göre normal değildir.

Zararsız, olumsuz değil ama tuhaf davranışlarında kişi özgürdür. Ayakkabısını topuğuna basarak giyiyor; bana ne! Zararlı olmaya başladığı anda bu tuhaf davranışlar bile sorun olur. Arabasıyla aynı yoldan amaçsız gidiyor geri geliyor, gidiyor geri geliyor (yaptıklarımızın illa da mantıklı bir nedeni olması gerekmez, canımız öyle istemiştir) Gidiyor geri geliyor ama trafiği aksatıyor. Tuhaf huyları olan insanlar olabilir ve bunların tuhaf hareketlerini zararlı olmadığı sürece normal karşılamalıyız.

Kötülük ya da sonu kötüye varacak davranış bozuklukları önemli… Bu kişiler bile doktora gitmiyor ve yetkililer ancak bu kimseler bir olay yarattıkları zaman harekete geçiyorlar. Daha önceki yaşamında defalarca bağırmış, çağırmış, cinnet hali geçirmiş bu kadın sonunda bir kişiyi öldürdükten sonra yetkililer harekete geçmişti. Devlette işte böyle insanı kahreden bir duyarsızlık var. Psikolojik bozukluk diye hasta sorumlu değil. Kişi öldü. Kim sorumlu? Devletin en üst kademesinden başlayarak kim sorumluysa yakarım çırasını! Kerim Korkut geliyor, Allah belasını versin devirleri bitti! Görevini yapacaksın. Yapmıyorsan Çankaya’nın kapısına kilit vur! Böyle şey mi olur ya! Psikolojik hastaymış gelecek beni öldürecek. Hiçbir şey yok!

Görüyorsunuz ki sahipsizsiniz… Başınızda devlet filan yok! Bir deli sizi sokak ortasında öldürebilir. Kendinizi koruyacaksınız. Deliyse deli, gel beni öldür diyecek haliniz yok. Deliyi eline bıçak verip o deliden sorumlu olana yollayacaksınız! Naparsa yapsın! İnşallah da iyi bir şey yapar. Görür delileri sokaklara salmayı!

Kişinin normal olmadığını (dahası zararlı olabileceğini hatta tehlikeli olduğunu) nasıl anlarız? Çok konuşuyor az konuşuyor sinirli filam bunlar hikâye. Kişinin yaşam durumunu biliyorsak bu biraz ölçü olabilir. Cinnet hali bu zaten. Çok borcu var ve borcunu takan biriyse. Üzerine fazla gidiliyorsa.  Devamlı haksızlıklara uğruyor haksızlık yapanlar ceza görmüyorlarsa. Sahipsizse. Omuzlarında kaldıramayacağı bir yük var ve kendisi de onurluysa. Beğenilmiyor aşağılanıyorsa. Yaşadığı yerde (dünyada) haksızlıklar varsa. İstemediği bazı şeyleri yapmaya mecbur bırakılıyorsa, kendisine utançlı şeyler yapılmış ve bunları kaldıracak bir yapıda değilse, yetenekli bilgili ya da hırslı olup hak ettiği veya kendince hak ettiği yerde değilse… Potansiyel cinnet adayıdır; kendisine ve başkasına her şeyi yapabilir. Bizim düzenimizde bu tür kimselerin sorunları çözülecek ama bugün için etrafınızdaki bu kişilere dikkat edeceksiniz.

Bir de genetik bunalımlı ve akıl sağlığı bozuk kimseler var. Daha çok bunlar önemli. Tuhaf davranışlar kişilik bozukluğu değildir ama ayırmak da zor. Tuhaf davranışları normal bir rahatlık ve doğal bir davranış gibi yapanlar normal olabilir. Birden bire ansızın parlayarak, dengesizce, ne yaptığını bilmeden ve de en önemlisi beklenmedik anda ara sıra yapan kimselerde bunalım ve kişilik bozukluğu olabilir. Yaptıkları harekete bağlı olarak etrafa saldırır, sinirli, bağırır kırar döker, terler, zor nefes alır, yerinde duramaz, terbiyesizleşir.  Tuhaf hareketlerde bunların hiçbiri olmaz.

Ve sessiz katiller… Tamamen normaldirler. Eyleme kalkışmadan anlamak zordur. Bunları takip edip izlediğimizde ileride yapabileceklerine örnek olacak davranışlar görebiliriz. Normal bir harekete çok büyük abartıyla tepki gösteriyorlarsa mesela. Sevgilisiyle düğüne gittiler. Sevgilisi oynuyor diye herkesin içinde tokatladıysa. Tavuk kestirdiniz vahşice öldürdüyse. Ve buna benzer anormallikler görüyorsak o kişiyi mutlaka takibe almalıyız. Bu kişinin korktuğumuz olayı yaratması için bir neden olması gerekmez.