Bitki Adları Sözlüğü

Çocukken öyle çok kar yağardı ki İstanbul'da, geceleri dışarda asılı kalan pazen bebe giysileri, donar taş kesilirdi. Saçaklarda, su oluklarında uzun buz sarkıtlarının günlerce asılı kaldığı dondurucu soğuklardı. Tuğlaları kızarmış taş kömürü sobasının çevresinde ısınırken, radyodan kar yüzünden kapalı yolları ve düşen çığ haberlerini dinlerdik . Karla kaplı köylerde, kasabalarda ve yollardaki insanları düşününce çocuk yüreğim sızlardı.

Karşıda denizin ardında Anadolu yakasında yükselen Kayış Dağı tepesine ilk kar düşerdi. Bir sabah uyanıp da zirveyi bembeyaz gördüğümüzde, pencerenin dışında duran sırları işlemeli antika saksıyı içeri alırdık. Genellikle nane ekili olurdu bazen de boş. Sonra bir kış bayramında, bir bitki sürgün verdi topraktan. . Ne çıkacak diye nasıl meraklanmıştım. Bir kaç gün sonra, bir dalın üzerinde mis gibi kokular yayan pembe bir sümbül açmıştı. Bayramlık örgü ceketlerimizle hemen hemen aynı renkte.olan çiçeğe nasıl sevinmiştim. Toprağı kazıyıp dibine bakmaya çalışınca, aman soğanını incitirsen küser dedilerdi. Dokunamadık tabii. O zaman karar verdiydim. Çiçekleri öğreneceğim, hangisi soğanlı hangisi değil.

Yaşam bu, akıp geçiyor, ne durdurabiliyoruz ne de geri dönüşü oluyor. O hızlı akışın içinde , ne yazık ki çiçek adlarını öğrenemeden bu güne geldik.

Karya'daki İasos harabelerinde ( bakınız yayımdaki foyo galerim) ve Didim Milas yolundaki Türkmen mezarlarında rastladığım uzun saplı çiçeklerin de soğanı vardı ama bende adı yoktu.

Bazı rastlantılar insanı kuru yaprak misali olmadık akıntılarla sürüklüyor yaşam yolunda. Örneğin yüksek öğrenimimi başka bir dalda, eczacılıkta yapsaymışım, bu çiçeklerin adlarını öğrenebilecekmişim. Çünkü İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Öğretim üyelerinden Prof Dr Turhan Baytop 'un öğrencisi olacaktım muhtemelen.

Elimde çok güzel ve değerli bir kitap var, Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Prof. Dr. Turhan Baytop'un hazırladığı bu güzel sözlüğü tanıtmak istiyorum burada.

“Bitkilere karşı olan ilgim bana babamdan* geçmiştir. Kendisi bir topçu subayı olarak Anadolu'da uzun süre görev yapmış, ve bu sırada özellikle dağ bitkileriyle ilgilenmiştir. Emekli olduktan sonra vaktinin büyük bölümünü Kartal ( İstanbul)'daki evinde çiçek yetiştirmekle geçirmiştir.”

“1944 yılı son baharında eczacılık fakültesi öğrencisi olduğum sırada , kendisi ile birlikte Palandöken ( Erzurum) dağına çıkmış ve beyaz çiçekli bir çiğdem toplamıştım. Kişisel bitki koleksiyonumun ilk örneği olan bu bitkiyi uzun yıllar sonra Crocus suwarovianus olarak C. Koch ( Iridaceae) olarak tayin ettim. “

Sonra babası Erzurum tabyalarının olduğu bölgeden lâle örnekleri getirir ve böylece Turhan Baytop'un soğanlı bitkilerle ilgilenme merakı başlar. 1944 yılında üniversitede okuduğuna göre bir İnternet araştırması yapıyorum. Baytop' u 2002 yılında sonsuzluğa uğurlamışız. Dersleri vermeden önce kitabını hazırlayan ender öğretim üyelerimizden. Çalışkan bir bilimadamı. Hem yaptığı işin, hem de insanların değerini vermeye çabalamış. Işıklar içinde yatsın.

Ondan sonra kitabın sayfalarını çevrirken, bir hüzün geldi yüreğime oturdu. Baytop Eczacılık Fakültesi'nde uzun yıllar çalışmış, araştırmalarını paylaşmayı seven , yüzü aydınlık bilim adamlarımızdan.

Pek çok bilim insanınına teşekkür ederek adlarına da yer verdiğinde Önsöz' ünde

" ...topladığım bitki örneklerini tayin ederek bana büyük bir destek sağlamış olan Prof Dr. Asuman Baytop'a ....özellikle teşekkür ederim." diyor.

Ne güzel bir yaşam, eşiyle birlikte Anadolu'yu karış karış gezerek , 11000 örnek toplamışlar.

Mart 1991 tarihli önsözün en son cümlesini de paylaşayım:

“Eğer yazdıklarımın bundan bin sene sonra da , geçerli olabileceğini bilmeseydim bunları yazmazdım. “

Bu sözlüğün ana amacı halk tarafından kullanılan bitki adlarının, botanik alanında geçerli bilimsel karşılıklarını ( Latince) karşılamak.

Giri'ş'ten sonra üç bölüm halinde.

Önce Türkçe bitki adlarını dizini var. ( alfabetik sıraya göre dizilmiş)

Latince bitki adları indeksi var ( yine alfabetik sıraya göre)

En son bölümde de Türkiye'deki bitki ve çiçeklerin fotoğrafları var. Fotoğraflar Latince adlarına göre alfabetik sırada dizilmişler.

Fotoğrafların çekildiği yıllarda dijital makinelerin olmadığını, ulaşımın şimdiki kadar kolay olmadığını da düşündüğümüzde ne büyük emek ürünü olduğu ortaya çıkıyor.

Latince ada indeksten baktığımızda , Türkçe adın olduğu sayfa numarasını buluyoruz.

O sayfaya gittiğimizde bitkinin memleketimizdeki çeşitli yerlerde aldığı farklı adlarını öğreniyoruz.

Örneğin Didim'de yolda görüp fotoğrafladığım bir çiçeğin kitaptan benzeterek fotoğrafını buldum.

Fotoğrafın altında Latince adı yazıyordu: Capparis spinosa

İndekse gittim. Orada buldum C:spinoza...166, 64

166 sayfaya gidince:

KEBERE Capparis spinosa . Çok yıllık dikenli, beyaz ve büyük çiçekli çalılardır. Çiçek tomurcukları turşu halinde yenir ve dış ülkelere satılır.

Eş anl. Berikemberi ( Diyarbakır) Gebele( Denizli) , Geber, Gebre, Gebre otu , Gedirgen, Kabbar, Kapari, Keber, Keber dikeni, Kedicırnağı, Keditırnağı, Tırmık

bold olarak yazılmış 64 ise fotoğrafın numarasını veriyor.

Dilerim bir kayanın dibinden her yıl tek kök fışkıran bu Kebere Otu da yaşamaya devam eder, tıpkı sözlükteki bilgiler gibi kalıcı olur, binlerce yıl.

EKLER:

**Kısaca belirtmek isteriz ki, T.Baytop araştırmayı ve araştırma sonuçlarını yayımlayıp bilgisini başkalarına aktarmayı seven, çok yönlü bir öğretim üyesi olmuştur. 330 kadar yayını arasında bulunan ders kitapları dışında yayımlamış olduğu diğer kitapları şunlardır:

Türkiye'de Bitkiler ile Tedavi (1984 ve 1999),

The Bulbous Plants of Turkey (1984, B.Mathew ile birlikte),

Türk Eczacılık Tarihi (1985 ve 2001),

İstanbul Lalesi (1992, 1996 ve 1998),

Türkçe Bitki Adları Sözlüğü (1994 ve 1997),

Eczahane'den Eczane'ye (1995),

Laboratuvar'dan Fabrika'ya (1997),

Türk Eczacılık Tarihi AraştırmalarıAnadolu Dağlarında 50 Yıl (2000 ve 2001),

Türkiye'de Eski Bahçe Gülleri (2001),

İstanbul Florası Araştırmaları (2002). (2000),

*Babası: Mehmet Emin Baytop ( 1893-1980) Topçu Albay. Harput'un Piknik ( Oymaağaç) köyünde doğmuş ve 23 Ağustos 1980 tarihinde istanbul'da vefat etmiş.

Türkçe Bitki Adları Sözlüğü

Prof Dr. Turhan Baytop, 3 baskı. Ankara Türk Dil Kurumu , 2007

** http://www.msxlabs.org/forum/bilim-tr/10125-prof-turhan-baytop-prof-turhan-baytop-kimdir-prof-turhan-baytop-hakkinda.html

http://tr.wikipedia.org/wiki/Turhan_Baytop

http://www.bilimtarihi.org/bilimadamlari/turhanbaytop/baytopani.htm

EKŞİ SÖZLÜKTEN:

http://sozluk.sourtimes.org/show.asp?t=turhan+baytop

bir bitki avcısıdır. anadolunun dağlarında bayırlarında senelerce gezmiş endemik türleri tespit etmiş, hayatını tıbbi bitkileri incelemeye ve bu konuda geride kaynak bırakabilmeye adamış bilim adamı. batılı bitki avcılarının gelip saf köylüleri kandırarak bizim endemik olan olmayan tıbbi bitkilerimizi toplayıp kendi ülkelerine götürerek orada bunları inceleyip çoğalttığı hatta kendi ülkesindeki tıbbi bitkileri toplamayıp direkt gelip anadoludaki bitkileri türünü yok etme pahasına topladığı ya da toplattırdığı ve kimsenin umrunda bile olmadığı düşünülürse, türkiye'de fazlaca kimsenin yapmadığı bir şeyi başarmış ve türkiye'deki bitkilerin monograf ını hazırlamış ve bizlere sunmuş kişidir.