Çocuğunuza Vereceğiniz En Güzel Hediye: Öz Denetim

Özel bir okulda ilkokul öğretmenliği yapan Melike Hanım, ne yapacağını şaşırmış bir şekilde anlatıyor: “20 kişilik sınıfımda sırasını bekleyemeyen, kurallı işlere tahammülü olmayan, istediği şeylerin hemen şimdi olmasını isteyen; yani dürtülerine karşı koyamayan 4 tane öğrencim var. Bu öğrencilerimle önce güzellikle konuşmayı denedim, sıralarını beklemeleri gerektiğini ve bunun neden önemli olduğunu uzun uzun anlattım ama değişen hiçbir şey olmadı. Sanki beni hiç duymuyorlarmış gibi sınıfın bütün düzenini ve kuralını bozuyorlar. Bu öğrencilerime kendilerini kontrol etmelerini öğretmek için ne yapacağımı şaşırdım.”

 

Melike Hanım’ın bahsettiği durum sizlere de tanıdık geliyor olabilir. Son zamanlarda dürtü kontrolüyle ilgili sıkıntı yaşayan pek çok çocukla karşılaşır olduk. Bu konuda ne yapabileceğimize bakmadan önce gelin öz denetimin ne olduğunu konuşalım. 

 

Öz Denetim Nedir?

 

Bir hedefe ulaşmak için kişinin kendi davranışlarını kontrol etmesi, dürtülerine karşı koyabilmesi ve isteklerini bir süreliğine erteleyebilmesi öz denetimin temelini oluşturur. Dürtülere karşı koyabilme, 3-4 yaşlarındaki çocuklar için çok zordur ve gözle görülür bir çaba gerektirir. Yaş büyüdükçe, öz denetim becerisi artar. Öz denetim becerisi, çocukların oyun oynamalarından tutun da, ödev yapmalarına kadar pek çok alanda başarılı performansların temelini oluşturur. Yapılan araştırmalar, dürtü kontrolünü iyi yapabilen çocukların, ilerleyen yıllarda akademik başarısının da yüksek olduğunu gösteriyor 1 . Kendi davranışlarını kontrol etme becerisi insanlar arası ilişkilerde ve duygu denetiminde de önemli bir paya sahiptir. Öz denetim yapabilen çocuklar, yaşıtlarına göre daha az öfkelenir, daha az kaygılanır ve daha rahat empati yaparlar. 

 

Peki, çocuklara öz denetimi kazandırmak için neler yapabiliriz? 

 

- Öncelikle çocukların istediği her şey hemen o anda olmak zorunda değildir. “Sıkıldım. Canım dondurma yemek istiyor.” gibi talepte bulunan bir çocuğa yeter ki ağlamasın, üzülmesin diye hemen istediği şeyi verirsek dürtülerini ertelemeyi öğrenmesi için bir ortam yaratmamış oluruz. Uzun saatler çalışan ve çocuklarıyla yeterince vakit geçiremediğini düşünen ebeveynlerin vicdanlarını rahatlatmak adına çocuklarının bir dediğini iki etmediğini sıklıkla görüyoruz. Anne babalar, her an çocuklarının taleplerini karşılamak için uygun olmayabilirler. Bu tür bir durumda, “İşlerimi bitirmem için 15 dakika daha bekleyebilirsen sana dondurma hazırlayabilirim” gibi net bir zaman limiti verebileceğimiz bir cevap doğrultusunda çocuklar kendilerini denetleme becerilerini geliştirebilirler. 

 

- Çocuklarla kutu oyunları gibi kurallı oyunlar oynamak dürtü kontrolünün öğrenilmesinde önemli bir yere sahiptir. Örneğin, çocuk kendi sırası gelmeden oynayamaz, ya da kendi istediği kadar değil de attığı zar sayısı kadar ilerleyebilir. Ancak burada unutulmaması gereken nokta şudur; çocuğun attığı her adıma karışırsanız davranışlarını nasıl düzenleyeceğini öğrenemezler. Çocuğa karışmadan, ama yardıma ihtiyacı olduğunu hissettiğiniz anlarda müdahalede bulunarak davranışlarını organize etmesine yardımcı olabilirsiniz. 

 

- Son olarak unutmamalıyız ki, dürtü kontrolü yapamayan çocuklara bağırmak, vurmak, ağır cezalar vermek onlara öz denetim becerisini kazandırtmaz. Sürekli “Düzgün davranmayı beceremiyorsun” mesajını alan çocuk zamanla ailenin veya sınıfın söz dinlemeyen, yaramaz çocuğu olduğunu kabullenirse, ileride bunu değiştirmek için hiçbir çaba harcamayabilir ve düşük okul başarısı, kötü insan ilişkileri ve suça giden bir döngü oluşabilir. 

 

 

Yazar: Klinik Psikolog İpek Gökozan, Madalyon Psikiyatri Merkezi 

www.ipekgokozan.com

 

Referanslar:

1- Aamodt, S., Wang, S. Çocuğunuzun Beynine Hoş Geldiniz. 2011, NTV Yayınları.