Yeni Edebi Tür

Bilindiği gibi yazım ve edebiyat camiasında birden farklı tür mevcuttur. Her biri belli bir ölçü ve ilkelere sahiptir. Kendilerine özgü yapılarının yanı sıra, aynı zamanda akımları ve takipçileri de bir o kadar önemsenecek türdendir. Roman, öykü, mektup, tiyatro, vecize, masal, türkü, şiir, mesnevi, gölge oyunu, meddah gibi daha nice edebi türler bulunmaktadır. Her biri kendi içinde gerekliliğe sahiptir. Bu türlerden bir ihtiyaç doğrultusunda gün yüzüne çıkan ve akademik nitelik taşıyan edebi tür de “Damlahatnâme” edebi türüdür.

Damlahatnâme, bünyesinde öykü, masal, fıkra, deyim, mektup, mesnevi, türkü, şiir gibi birçok edebi türü barındıran ve kendine özgü damla, tevil, sözce, dipçe ve otag gibi türevleri bulunan edebi türdür. Özel yazımı, kademeleri ve mantığı bulunur. Damlahatnâme yazan kişiye, yazara ise “Damlatar” denilmektedir.

Sözcük Anlamı: Damlahatnâme, üç ayrı kelimenin bileşimden meydana gelmiştir ve bu sözcüklerin kökeni Türkçe, Osmanlıca ve Farsçadır.

Damla, bir damla misali aniden yüreğe inen ivme manasındadır. Hat sözcüğü ise yazı, güzelleme, süslü yazı, çizgi, geçek ve yol manalarındadır. Name kelimesi de edebi ve sanatsal yapıtların, yazıların yazıldığı defter, kitap, mektubat gibi yerleri teşkil eder. Bilinen ilk damlahatnâme eseri, “Damlayan Gölge” adlı eserdir.

Damlahatnâme Çeşitleri

Yeni ve gelişmekte olması nedeniyle sadece bilinen üç önemli çeşiti vardır. Zaman içerisinde yeni türleri de oluşacaktır.

Klasik Damlahatnâme: Temek kurallarla klasik konuların ele alındığı, her kitleye hitap eden ve detaycı akademik incelemelere yer verilmiş çeşididir.

Metafiziksel Tasavvufi Damlahatnâme: Anlamsal ve kavramsal olarak kavranması zor veya belli kesimin anlayabileceği özel değişmeceli figürlerin ve anlatımların yer aldığı, mecaz ve deyimlerle süslenmiş Damlahatnâme çeşididir. Ders verme, nasihatte bulunma ve örnekleme mantığı çoktur. Bolce sözce yapılmıştır. Soyut bakış açısı ve içsel konuşmalar ağırlıklıdır. Davranışların manalandırılması önemli yer tutar.

Üst Kurmaca Damlahatnâme: Gerçek yaşam içerisinde doğaüstü olay, karakter, yer ve olguların yer aldığı, dış etkinin tamamen doğaüstü güçlere mal edildiği ve bünyesinde felsefe, psikoloji, tin bilim gibi alanların önemli rol oynadığı Damlahatnâme çeşididir.

Öğeleri

Damlahatnâme bünyesinde roman ve öyküye benzer öğeler bulunur. Bunlar;

1.Kişiler: Geniş bir kadro vardır. Karakterler ayrıntılı bilgiye ve tanıma sahiptir. Ana karakterler ve yan karakterlerle beraber gözcü karakterler olmak üzere üç çeşit karakter tipi vardır.

2. Tip: Karma tip bulunur. Bir bölümde iyi roldeki karakter, bir kaç bölüm sonra kötü role bürünebilir. Kötü olarak gösterilen bir olay, sonraki bölüm veya sürümlerde iyiye alamet olabilmektedir.

3. Olay: Bir olay etrafında değil, karma ve birden fazla olay etrafında olgu şekillenir. Ana temel olayla beraber farklı ve ilgi dışı olaylara da değinilebilir.

4. Çevre-yer: Olayın geçtiği, karakterlerin yaşadığı çevre ve mekânlar ayrıntılı olarak bir kaç kez ele alınıp incelenir. Olaylar çevreyle bağlantılı anlatılır.

5. Zaman: Belirgin ama karma zaman kavramı hâkimdir. Her türlü zaman kipi kullanılabilir. (-dili, -mişli, -ecek, -iyor…)

6. Fikir: Olay ve deneysel bilgiler ışığında fikir araştırması yapılır, deneysellik ön plandadır.

7. Dil ve Anlatım: Birden fazla anlatıcı vardır. Kimi zaman ilahi anlatıcı devredeyken, bazen de gözlemci ya da kahraman anlatıcı devreye girer. Ayrıca iki farklı anlatıcı olup tartışma, öğüt, panel gibi olgular bulunur.

8. Konu: Değişkendir; insan, dünya, olmayan hayat veya kavramlar olabilir. Duygu ve düşünce odaklı olabilir. Üst kurmaca ve fizik ötesi konulara değinilebilir.

Damlahatnâmeler kendilerine has ölçü, mantık ve kademelere sahiptir. Bir damlahatnâme, birden fazla bölümden meydana gelmiş aşamalardan oluşur ve romanlar gibi değil, daha çok uygulama ve programlar gibi sürümler halinde yayınlanır. Birkaç sürümü bulunan damlahatnâme, aynı niteliğe sahip bir başka damlahatnâme seri halinde yayınlanabilir ve seriler seti oluşturur. Bir sette birden fazla seri olabilir. Sürümler karakter, olgu ve kurguda değişim göstermez, fakat serilerde ciddi değişimler görülebilir. Olmayan bir karakter doğabilir, birileri ölebilir ve kurgu da değişim görülebilir. Ancak temel kavram ve mantıklar set bünyesinde birdir.

Damlahatnâme Özellikleri

İçsel tekil konuşmalar vardır.

Okurla konuşulur.

Birden fazla anlatıcı veya farklı roller yapan tekil anlatıcı vardır.

İçeriğinde özet değil, detaylı öykü, mektup, şiir, tiyatro, karagöz, mersiye gibi farklı edebi türlere yer verilir.

Kendine özgü damla, tevil, sözce, otag, dipçe gibi edebi türleri vardır.

Çoğunlukla deneysellik ön plandadır.

Anlatıcıların aralarında konuşması, tartışması ve okura danışması mümkündür.

Anlatıcıların aralarında mektuplaşması, mesajlaşması da olağandır. Öğüt verme, ders çıkartma esastır.

”Sanat sanat içindir.”Anlayışı hâkimdir.

Görsel ve yazılı materyaller kullanılır.

Methetme, övme, eleştirme, yerme, yargılama ve sorgulama vardır.

Eğiticilik esas alınabildiği gibi, deneysel varsayım yaklaşımını da uygulayabilir.

Konuşma ve yazım tarzı; farklı kültürel tarzda olup yeni sözcük oluşturma, kelimelere farklı anlam yükleme sanatı vardır. Yöresel ağızlar, şive ve lehçeler değişime uğramadan kullanılır.

Dil bilgisi kurallarına uyulur ancak modern saray dilinden farklıdır.

Bilindik roman ve hikâyelerden farklı olarak kaynaklardan faydalanılıp dipnot ve kaynak gösterimi yapılmaktadır.

Aşamalar halinde yazılır. Her aşama birden fazla bölümden oluşur.

Her aşamanın kendini tanımladığı bir sloganı vardır.

Aşamalar neticeli, bölümler ise olay bitişlerine dayanır.

Birden fazla sürümden oluşabilir.

Farklı diller, yazım türleri kullanılabilir.

En ayırt edici özelliği, geçişleri sert olan farklı âlemler ve olaylar arası durumlar olmasıdır. Bir Damlahatname’de 4 farklı yaşam, olay vs. olabilir. (Rüya, gerçek, ruh hali vb.)

Olaylar geniş ve ayrıntılı anlatılır.

Karakter ve olaylar fazladır.

Zamansal olarak karma yapı hâkimdir ama zaman belirtisi ve tasvirler ön plandadır.

Romanlar gibi bir olay etrafında her şey geçmez. Bazen farklı olaylara da ayrıntılı değinilebilir.

Söz sanatı özellikle kullanılır ve sözce etmek sıkça uygulanabilir.

Sonunda bir karar olsa da kesin sonuç olmayabilir.

Kullanılan dil kurallarına harfiyen uyulması ve sanatsal niteliği olan sözcüklerin kullanılması gerekmektedir. Türkçe için özgün Türkçesi veya uzun yıllardan beri kullanıla gelen sözcükler varken İngilizce veya Fransızca sözcüklerin kullanımı hoş karşılanmaz.

Ayrıca damlahatnâme araçları olarak tanımlanan yakışıkça’da eserlerde kullanılabilecek ifade, simge ve sözcükleri içerir. Sanatsal değeri olmayan bazı kelimelerin karşılıklarının bulunduğu bir tür sözlüktür. Bazı kelimelerin kullanılması hoş görülmemiş, yerine kullanılabilecek sözcükler belirlenmiştir. Bu sözcükler genellikle yabancı kökenlilerdir.

Damlahatâme içerisinde sözce sanatı ve tevil eyleme edebi bulunur. Yeni sözcük türetme, yeni yapılarla kavramlar belirleme sanatı, sözcüklerin yan ve mecaz anlamlarının kullanılması özel yer tutar. Damlahatnâme’de birden fazla anlatıcı bulunmakta ve her biri aralarında konuşmaları, tartışıp mektuplaşmaları olağan bir durumdur. Ayrıca okurla da konuşma sanatı vardır. Eser içerisinde yapay bir yazar oluşturulur ve bu yazar edebi, sanatsal bir dil kullanır, zira konuşma tümceleri genellikle deyim, atasözü, özlü söz ve öykücüklerden oluşur.

Damlahatnâme edebi türü hakkında detaylı bilgilerin yer aldığı makale, yazı, kitap ve videolar mevcuttur. En bilineni ise; “Damlahatnâme Rehber Kitabı” olarak yazılan kitaptır.

Mevlüt Baki Tapan