Türk atasözlerinde kadın

Atasözü veya darbımesel; bir hikmet taşıyan vecize (yahut özlüsöz) mahiyetinde, kalıp/klişe haline gelmiş bir sözdür. Atasözleri; halk hikmetleri, halk felsefesidir. Dilinden çıktıkları milletin nasıl düşündüğünü, fikirlerinin ne mahiyette olduğunu anlatır ve mutlaka bir hüküm taşır.

Atasözleri, halk topluluklarının asırlar boyunca karşılaştıkları hadiselerden ve tecrübelerden ilham alarak ortaya attıkları, benimsedikleri ve kendilerinden sonra gelecek nesillere devrettikleri öğütlerdir.

Atasözlerinde Türk gelenek ve görenekleri, Türk Etnolojisi, Türk Tarihi, milletimizin toplumsal hayatı, kısaca Türklüğün Medeniyet Tarihi anlatılır.

Bu çalışmanın amacı, atasözlerinde kadına verilen değeri ortaya koymak, olarak belirlenmiştir.

Bu çalışmada, kadınlarla ilgili atasözleri taranmış olup, “kadını yüceltenler, kadını alçaltanlar, her iki durumu da kapsayanlar ve bir gruba girmeyenler” olarak gruplara ayrılmış ve yorumlanmıştır.

Kadını yücelten atasözleri:

Kadını yücelten atasözlerinin büyük bir kısmı ev ve aile hayatı ile ilgilidir. Bunlar;

Kadın erkeğinin eşi, evinin güneşidir. Evi ev eden avrat, yurdu yurt eden devlet. Varsa eşin rahattır başın, yoksa eşin zordur işin. Kadınsız ev olmaz. Ağlarsa anam ağlar, gerisi yalan ağlar. Ana evlattan vaz geçmez. Anadan olur dana, hamurdan olur maya. Anadan doğmadan kardeş sayılmaz. Kadını yücelten diğer atasözleri olarak da şu sözler söylenebilir: Kadın kalbi merhamet kaynağıdır. Kadının kırk çerağı var, biri sönerse biri yanar.

Kadını alçaltan atasözleri:

Kadın eli kaşık sapından karadır. Kadın malı hamam tokmağıdır. Kadın yüzünden gülen, ömründe bir kere güler. Kadını sırdaş eden, tellal aramaz. Kadının saçı uzun, aklı kısadır. Kadının sofusu, şeytanın maskarasıdır. Kadının yüklediği yük, şuraya varmaz. Avradı bet olanın sakalı tez ağarır. Avradın kazdığı kuyudan su çıkmaz. Avradın öğüdü avrada geçer. Avradın yediği, giydiği gibi olsa, vay o kişinin haline. Avradın malı başa tokmaktır. Avrat malı, kapı mandalı. Avrattan vefa, zehirden şifa. Kadının şerri, şeytanın şerrine eşittir. Kadının bir aklı, erkeğin on aklı vardır.   

Kadını yücelten ve alçaltan atasözleri:

Kadın var ev yapar, kadın var ev yıkar. Kadın var kardan soğuk, kadın var kardan sıcak. Kadının biri ala, ikisi beladır. Avradı ar zapt eder, er zapt etmez. Avradın yıkmadığı ev bin yıl dikili kalır. Avradın düzdüğü evi Tanrı yıkamaz. Avradın bozduğu evi Tanrı yapamaz. Erken kalkmayan avrat, söz dinlemeyen elat, mahzunla gitmeyen at, kapıda varsa at. Çocuksuz kadın, meyvesiz ağaç gibidir. Oğlan doğuran övünsün, kız doğuran dövünsün. Pekmezi küpten, kadını kökten al. Kadını erkek değil, ar ve namus bekler.  

 Bu iki (yüceltme ve alçaltma) gruba girmeyen atasözleri:

Avradı eri, peyniri deri saklar. Avratla atı, emanet verme. Kız evde de olsa elden sayılır. Bir eve bir baca, bir kadına bir koca. Kız alan gözle bakmasın, kulaklarını işitsin.

Kaynaklar:

MEB. Türk Atasözleri ve Deyimleri 1-2, İstanbul, 1997.