Diyarbakır kalesi ve surları

Eski Diyarbakır’ı (Suriçi) tamamen çevreleyen surlar, şehrin batısında bulunan eski yanardağ Karacadağ’dan akan kalın tabakanın Dicle nehrine ulaşmasıyla soğuyarak, doğal olarak kalkan balığı şeklini almış, 5 km. uzunluğunda , 12 metre yüksekliğinde, 3-5 metre genişliğinde, 82 adet burç ile İç Kale ve Dış Kale olmak üzere iki kısımdan meydana gelmektedir.

Ne zaman yapıldığı tam olarak bilinmeyen Diyarbakır Kalesi en az 5000 yıllık bir geçmişe sahiptir. Bölgenin ilk yerli halkı olan Huriler (M.Ö. 4000-3000) tarafından inşa edildiği tahmin edilmektedir. İç Kaleyi saran ve şimdiki Artuklu Kemerinden geçen ilk surlar daha sonra yıkılmış, Kanuni Süleyman döneminde 1524-1526 yıllarında surlarla çevrilerek genişletilmiştir. Genişletmeye dair kitabesi İçkale de Saray Kapı üzerinde bulunmaktadır. 16 burçlu İçkale’nin dört kapısı bulunmaktadır. Fetih ve Oğrun Kapıları dışa, Saray ve Küpeli kapıları da kente açılmaktadır. İç Kale, Romalılar tarafından şimdiki şehir surlarının yapılması ile özel bir önem kazanmış ve her devirde yönetim merkezi olmuştur. Mevcut sur yapıları kimi savaşlarda ne kadar hasar görse de kısmen daralma ve genişleme yaşasa da gerçek şeklinden uzaklaşmamıştır. Diyarbakır Surları M.S. 349 yılında Roma İmparatoru Constantinus tarafından genişletilerek bazı kısımları onarılmıştır. Bugünkü şeklini Büyük imparator Justinianus tarafından yaptırılan onarımla almıştır. Daha sonra şehre hakim olan diğer devletler tarafından da onarılan ve bazı eklerle takviye edilen surlar günümüze kadar gelebilmiştir. Dış Kale ile iç Kale surlarında Romalılardan Osmanlılar kadar çeşitli devletlere ait yazıtlar (kitabeler) bulunmaktadır. Bunları şöyle sıralayabiliriz : Latince : Romalılar, 367 375 yılları arası, Yunanca: Bizanslılar, 440 - 528 yılları arası. Arapça yazıtlar : Abbasîler 909, Mervaniler 995 - 1035, Büyük Selçuklular 1088 - 1092, Şam Selçukluları 1093, İnallılar 1141, Nisanoğulları 1154 - 1183, Artuklular 1188 - 1208, Eyyübüler 1236 - 1237, Akkoyunlular 1149 - 1479. Farsça yazıtlar Osmanlılar Dönemi 1525 – 1527 arası tarihlerini taşır. Dış Kalenin dört ana kapısı bulunmaktadır. Bunlar : Kuzeyde Dağ Kapısı (Harput Kapısı), batıda Urfa Kapısı (Rum Kapısı), güneyde Mardin Kapısı (Teli Kapısı), doğuda Yeni Kapı (Su Kapısı, Dicle Kapısı). Surlarda bulanan ana kapıları her ne kadar 4 tane olsa da şehirde hüküm sürdürmüş olan medeniyetler ihtiyaçları doğrultusunda çeşitli kapılar açtığı görülmektedir..

Diyarbakır Kalesi 5000 yıllık tarihi geçmişiyle Anadolu’da egemenlik kurmuş bir çok medeniyetin izlerini taşımaktadır. Hurriler’den, Osmanlılar’a kadar bir çok Medeniyetin izlerini taşıyan Diyarbakır kalesi ve Surları tarihin sessiz tanıklığını bütün ihtişamıyla bize sunmaktadır.

Diyarbakır Kalesinin ana yapım malzemesi, yöreye özgü bir malzeme olan siyah bazalt taşı olup, sur duvarlarında, burçlarda dış ve iç duvarlarda, döşemede, kemerlerde ve dendanlarda kullanılmıştır. Dış cephe yüzeyleri ince yontu, iç yüzeyler genellikle daha az işlenmiş kaba yontu taşlarla örülmüştür. Burçlardaki kapalı ve yarı kapalı alanların üst örtülerini oluşturan kubbe ile tonozlar ise tuğla örtülüdür. Boyutları ve örgü tekniği dönemin özelliklerine göre değişen tuğla örtüler genelde sıvasız bırakılmıştır. Surların yapımında kullanılan harçlar ise genellikle nehir kumu ve kireçten oluşmakta, kum ve kireç oranı ile kullanılan kum parçacık boyutu, surlara müdahalelerin dönemine ve surların konuma göre değişmektedir.