Dört kapı kırk makam

Alevilikte dört temel ilke vardır. Buna dört kapı denir. Aleviliğe  girmek, kuruluşta yükselmek, ilerlemek bu dört kapı anlayışına dayanır. Dört kapıyı bilmek Aleviliğin özünü anlamaya açılan ilk pencereyi bulmak demektir.

Bu Dört Kapı şunlardır;

 

Şeriat Kapısı: İlke olarak Alevilikte İslamın koyduğu kurallara uyma zorunluluğu vardır. Şeriat Kapısı Hz. Muhammet'in Nübüvvet Kapısı yani Peygamber'in halkın ilke ve esasları anlamak için uygulattığı yöntemler bütünüdür. Bir Alevinin şeriat kapısının ilkelerini öğrenmesi gerekir. Ancak bunu ailesinden aldığı terbiye ile öğrendiği ve bu kapının aşıldığı düşüncesiyle uygulanmamaktadır. Bu kapıyı aşmadığını düşünen insanlar için bu kapının ilkelerini uygulamanın bir sakıncası yoktur.

 

Tarikat Kapısı:  İnanca göre bu kapı Hz. Ali'den kalmıştır. Hz. Muhammed Miraçtan getirdiği 90 bin kelamın 60 binini Hz. Ali'ye vermiştir. Aleviliğin kuralları bu kapı ile belirlenmiştir. Tarikat Kapısına girmek yol kardeşi tutmakla başlar. Bu yol kardeşine Müsayip Kardeş denir. Temeli Hicret sonrası Mücahir Ensar kardeşliğiyle tesis edilen yapıda Hz. Muhammed kendisine Hz. Ali'yi müsayip kardeş edinmiştir. Tarikata giren kişinin önemli sorumlulukları vardır. Bunların başında tarikatın sırlarını saklamak, korumak, kimseye söylememek gelir. Öbür önemli sorumluluk ise, eline, diline, beline sahip olmaktır.

 

Marifet Kapısı: İlim yoluna giriştir. Bilgisizlikten, hamlıktan, kabalıktan kurtulma, bu kapı ile gerçekleşir.

Marifet kapısının üç aşaması vardır:

-Ayn'el Yakıyn: Görerek, duyarak tanıma, anlama, olup biteni kavrama. Gerçekleri gözle, kendi bütünlükleri içinde öğrenme.

-İlm'el Yakıyn: Bilgi edinerek, bilereki bilim yoluyla öğrenip tanıma, anlamına gelir. Burda edinilen bilginin uygulanışı söz konusudur. Tarikata giren bir kimse yaptıklarını, düşündüklerini, edindiği bilgilerle değerlendirme durumundadır.

Hakk'el Yakıyn: Gerçeğe ulaşma, bütün olayları, evrenin, yaratılışın, oluşun gizliliklerini görme, tanıma evresidir. Burda kişi en yüksek aşamaya varmıştır. Gördüklerini, duyduklarını değerlendirebilecek olgunluğa ulaşmış sayılır. Bilginin en yüksek aşaması budur.

Hakikat Kapısı: Evrenin tüm sırlarını, yaşamının anlamını, önemini, insanın değerini, gerçeğini anlayıp kavrama evresidir.  Burda kişi tarikat düzenine göre olgunluğa ulaşmış sayılır. Bütün gizlilikler açılmış, gerçekleri örten örtüler kalkmış, kişi gerçeklerin gerçeği olan yüce varlıkla, Tanrıyla karşı karşıya gelme olanağına kavuşmuştur.
Kişi benlikten, bencillikten sıyrılmış, gönülde bütün insanlık duygularını toplamış kesin 'Birlik'e varmış demektir. Tanrının kişiye öngördüğü aşama burasıdır.

Bu kapıda önemli olan insanın kendisini eğitmesi, yetiştirmesi bütün eksiklerinden sıyrılmasıdır. Tanrıya ulaşma yoluna giren, onunla yüz yüze gelen, varlıkların sırlarını kavrayabilecek olgunluk aşamasına ulaşan bir kimsenin bütün kötülüklerden, yakışıksız davranışlardan, suç sayılabilecek işlerden sıyrılması, uzak kalması insanın kendi özünü arıtmasına, bir ayna gibi pırıl pırıl duruma h-getirmesine bağlıdır. Bu kapıda 'ben' , 'sen' gibi ayrılık, ikilik gösteren sözlerin yeri yoktur. Bütün 'ben'ler, 'sen'ler karışıp kaynaşmış birlik'e varmıştır. Bu kapıya ulaşan kişiye tarikat dilinde 'İnsan-ı Kamil' denir.

Dört Kapı kavramı ile ilgili bir söylence vardır. Söylenceye göre Hünkar Hacı Bektaş Veli , Mevlana ile görüştüğünde ona şöyle seslenir:

Şeriatta şu senindir, bu benim
Tarikatta hem senindir, hem benim
Hakikatta ne senindir, ne benim

Hünkar Hacı Bektaş Veli efendimize ait izahatı ile;

1- Şeriat Kapısının Makamları

1-İman etmek,

2-İlim ögrenmek,

3-İbadet etmek,

4-Haramdan uzaklaşmak,

5-Ailesine faydalı olmak,

6-Çevreye zarar vermemek,

7-Peygamberin emirlerine uymak,

8-Şefkatli olmak,

9-Temiz olmak,

10-Yaramaz işlerden sakınmak.





2-tarikat kapısının makamları

1-kendi kendisine söz vermek

2- mürşidin öğütlerine uymak

3- temiz giyinmek

4- iyilik yolunda mücadele vermek

5- insana hizmet etmeyi sevmek

6-haksızlıktan kaçınmak

7- ümidini yitirmemek

8- ibret almak

9- cömert olmak, paylaşımcı olmak

10- özünü fakir görmek



3-Marifet Kapısının makamlar

1-Edepli olmak,

2-Bencillik, kin ve garezden uzak olmak,

3-Perhizkarlık,

4-Sabır ve kanaat,

5-Haya,

6-Cömertlik,

7-İlim,

8-Hoşgörü,

9-Özünü bilmek

10-Ariflik.



4-Hakikât Kapısının makamları

1-Alçakgönüllü olmak,

2-Kimsenin ayıbını görmemek,

3-Yapabileceğin hiçbir iyiliği esirgememek,

4-Allah’ın her yarattığını sevmek,

5-Tüm insanlari bir görmek,

6-Birliğe yönelmek ve yöneltmek,

7-Gerceği gizlememek,

8-Manayı bilmek,

9-Tanrısal sırrı öğrenmek ve

10-Tanrısal varlığa ulaşmak (Vahdet-i Vücud)

Alevilikte önemli olan insanın eğitilmesi, arınmasıdır. Bunun başarılması da belli aşamalardan geçmeye bağlıdır. Yukarda anlatılan aşamalar tarikat düzeninde bu amaçla kurulmuştur.